của mình". Lúc đó, quân vương hầu không chỉ có gia nô, thân thuộc, mà
còn có cả những trai tráng ở các làng xã lân cận, được tổ chức thành các
đạo quân cứu nước, đặt dưới quyền chỉ huy thống nhất của triều đình. Các
đạo quân cứu nước này có thể đông đến vài chục vạn người, như cuối năm
1284, các vương con của Trần Quốc Tuấn đã huy động được 20 vạn quân,
trong đó có một phần đáng kể các lực lượng gia nô, nô tỳ. Quân vương hầu,
tông thất ngày thường mang tính chất quân của địa phương, là lực lượng
bảo vệ các thái ấp; nhưng khi có chiến tranh được triều đình huy động, trở
thành thành phần quan trọng của quân triều đình.
Trong bối cảnh thời bấy giờ, sự tồn tại lực lượng vũ trang riêng của
các vương hầu có tác dụng tăng cường thêm lực lượng bảo vệ ngai vàng và
bảo vệ đất nước. Trong xã hội lúc đó, ngoài mâu thuẫn giai cấp giữa nông
dân và phong kiến, chế độ nhà Trần còn chứa đựng những mâu thuẫn trong
nội bộ giai cấp thống trị. Song trong buổi đầu, khi nhà Trần đang trong giai
đoạn phát triển và khi cả dân tộc đang đứng trước sự đe dọa của nạn ngoại
xâm, những mâu thuẫn đó bị hạn chế và về khách quan, mối quan hệ trong
giới quý tộc đã tạo ra những chỗ mạnh cho chế độ trung ương tập quyền. Vì
thế, chủ trương cho phép tổ chức các đội quân vương hầu là phù hợp với
hoàn cảnh lịch sử lúc đó.
- Quân địa phương là quân các lộ, phủ, châu. Để canh phòng, bảo vệ
và đánh giặc ở các địa phương, triều đình nhà Trần còn chủ trương xây
dựng một hệ thống lực lượng quân sự địa phương rộng khắp. Các lộ, phủ,
châu được quyền tổ chức quân của mình, có lúc gọi đó là phong quân,
phong đoàn. Ngày thường thì bảo vệ an ninh trong vùng, khi có chiến
tranh, quân các lộ có nhiệm vụ đánh giặc tại chỗ hoặc có thể được điều
động kết hợp với quân chủ lực triều đình chiến đấu giữ nước.
Quân các lộ thay nhau tại ngũ luyện tập, canh phòng hay trở về nhà
sản xuất tự túc; có việc gọi ra, xong việc lại trở về sản xuất, theo chính sách
"ngụ binh ư nông" thời Trần. Quân các lộ là lực lượng quân sự địa phương
khá đông đảo, làm nòng cốt cho dân binh đánh giặc.
