c) Xây dựng quân đội coi trọng chất lượng: "Binh quý hồ tinh bất
quý hồ đa"
Từ khi giành được độc lập, trải qua các triều Ngô, Đinh, Tiền Lê và
Lý, ông cha ta đã có ý thức tổ chức xây dựng quân đội theo hướng ngày
một chính quy, thể hiện trên các lĩnh vực tổ chức, chỉ huy, trang bị, huấn
luyện và sức chiến đấu. Nhà nước Đinh - Lê xây dựng "Thập đạo quân":
mỗi đạo 10 quân, mỗi quân 10 lữ, mỗi lữ 10 tốt, mỗi tốt 10 ngữ, mỗi ngũ
10 người. Đó là ngạch quân biên sổ, đặt sẵn về mặt tổ chức biên chế, còn
binh lính chủ yếu ở nhà sản xuất, khi có việc luyện tập, canh phòng hoặc
chiến đấu mới gọi ra lệ thuộc vào các tướng. Nhờ đó, năm 981, Lê Đại
Hành kế vị vua Đinh đã đem Thập đạo quân đánh tan quân xâm lược Tống.
Triều đình Lý thường xuyên chú ý xây dựng một quân đội mạnh như mong
muốn của Vua Lý Nhân Tông: "Nên sửa sang võ bị để đề phòng việc không
ngờ". Lý Thái Tông đặt 10 vệ điện tiền cấm quân. Sử chép: "Binh chế buổi
đầu nhà Lý... Lấy thân quân làm trọng, cũng gọi là cấm quân"
42
. Tuy vẫn
mang danh hiệu là "Thiên tử quân" như quân đội thời Đinh - Lê, nhưng
cấm quân đã chia thành nhiều tướng hiệu, quân hiệu, các vệ quân, đô quân,
các đội, ngũ hoặc giáp để thay nhau phụng trực hoặc tuần tra canh gác. Nhà
Trần kế thừa tư tưởng và thành quả các triều đại trước trên nhiều lĩnh vực,
trong đó có tổ chức quân đội và đạt được nhiều thành tựu mới trên lĩnh vực
này.
Để chống lại các thế lực ngoại xâm lớn mạnh, nhà Trần càng chăm
lo củng cố tiềm lực đất nước, trong đó có chú trọng nâng cao sức chiến đấu
của quân đội quốc gia, đề cao yếu tố chất lượng của quân đội. Đầu năm
1287, khi đất nước chuẩn bị bước vào cuộc đọ sức quyết liệt lần thứ ba với
quân Mông - Nguyên, trong triều đình nhà Trần có một số đại thần xin tăng
quân số để chống giặc, Trần Quốc Tuấn lúc đó là Quốc công tiết chế đã bác
lại đề nghị trên và nói rằng: "Quân quý ở tinh nhuệ, không quý ở số đông.
Dẫu đến 100 vạn quân mà như Bồ Kiên thì cũng làm được gì"
43
. Nhà vua
và cả triều đình đã chấp thuận quan điểm của Trần Quốc Tuấn. Quan điểm
"quân cốt tinh nhuệ" là một quan điểm chiến lược được đúc kết từ thực tiễn
