dựng bộ máy quản lý đất nước, vương triều Trần bằng những biện pháp
quản lý mềm dẻo đã đạt được một bước phát triển đáng kể, góp phần đoàn
kết khối đại gia đình các dân tộc, tạo sức mạnh vô địch trong đánh giặc giữ
nước như lịch sử đã ghi nhận. Triều đình đặc biệt quan tâm đến miền núi
rừng phía bắc và đông bắc, vì đây là vùng biên cương có vị trí chiến lược
trọng yếu trong các cuộc kháng chiến chống quân xâm lược phương Bắc.
Do những điều kiện địa lý và lịch sử, các dân tộc thiểu số nói chung còn ở
trình độ phát triển thấp hơn miền xuôi; nhưng các tù trưởng thiểu số lại có
thế lực rất lớn và thực sự nắm quyền quản lý dân cư thuộc tộc mình. Do
vậy, chính sách cơ bản của nhà Trần là bằng mọi cách tranh thủ các tù
trưởng, tộc trưởng để qua họ, thắt chặt khối đoàn kết dân tộc và mở rộng uy
tín, ảnh hưởng của triều đình lên miền núi. Chính vì thế, lực lượng này trở
thành chỗ dựa cho nhà nước về an ninh, quốc phòng trong thời bình và là
lực lượng đánh chặn đáng kể khi kẻ thù tiến công xâm lược. Có thể nêu ví
dụ như dân binh ở trại Quy Hóa, huyện Phù Ninh (Phú Thọ) do Hà Đặc, Hà
Chương, Hà Khuất chỉ huy đã đánh chặn kỵ binh Mông Cổ trên đường tháo
chạy (1258), các hào trưởng Nguyễn Thế Lộc và Nguyễn Lĩnh đã lãnh đạo
dân binh cùng quân triều đình đánh trận Ma Lục nổi tiếng ở Lạng Sơn
(1285), v.v..
Lịch sử đã đặt Nhà nước và nhân dân thời Trần trước một nhiệm vụ
hết sức nặng nề là phải kế tục các nhà nước Tiền Lê và Lý bảo vệ nền độc
lập, tự chủ và nhanh chóng đẩy mạnh phục hưng đất nước để trường tồn và
phát triển.
Đối với quốc gia Đại Việt thời Trần, nguy cơ xâm lược của đế chế
Mông - Nguyên ở phía bắc và sự quấy phá của các vương quốc ở phía nam
và tây nam gần như một lo thường trực. Sự thực này đã chi phối nhiều hoạt
động của Nhà nước. Trước tình hình đó, sức mạnh giữ nước và thắng lợi
trong kháng chiến cần phải dựa vào nhiều yếu tố, vào sức mạnh tổng hợp
của hậu phương về mọi mặt, trong đó vai trò của lĩnh vực kinh tế là hết sức
quan trọng. Nhà Trần, ngay từ những năm đầu xây dựng chính quyền đã
chú ý xây dựng, phát triển kinh tế, làm cho dân giàu nước mạnh, "quốc phú
