Những ngày đầu tiên dựng cờ nghĩa ở Lam Sơn, Lê Lợi đã tốn
nhiều công sức, của cải để xây dựng nghĩa quân. Ông đã "hậu đãi tân
khách, vời người trốn tránh, dùng người làm phản (quân Minh); ngầm nuôi
kẻ sĩ mưu trí, bỏ của phát thóc giúp người cô bần; nhún lời hậu lễ để thu
hào kiệt"
36
, "kén tướng, rèn binh" để tập hợp nghĩa quân. Thời kỳ ở Lam
Sơn "quân lính chỉ độ vài nghìn" hoặc thắng hoặc thua, nhưng vẫn tồn tại
và phát triển trong sự đùm bọc của nhân dân các dân tộc miền núi. Khi tiến
vào Nghệ An, giải phóng toàn bộ vùng từ Thanh Hóa trở vào Nam, nghĩa
quân ngày càng mạnh, quân số tăng lên tới gần chục vạn. Trong số đó "binh
phụ tử" người Thanh Hóa có tới 2 vạn và quân có tiếng là tinh tráng dũng
cảm ở các lộ Diễn Châu, Tân Binh, Thuận Hóa cũng đã trên 2 vạn người.
Đặc biệt sau khi giải phóng các phủ lộ phía Bắc, số lượng nghĩa quân lên
tới 35 vạn, riêng ở Đông Quan đã trên 5 vạn tinh binh. Đó là những bước
phát triển nhảy vọt của nghĩa quân trong quá trình vừa xây dựng vừa chiến
đấu.
Lê Lợi chủ trương xây dựng tinh binh cùng với quá trình phát triển
về số lượng, chất lượng nghĩa quân ngày càng cao, tổ chức biên chế ngày
càng hoàn thiện, số tinh binh ngày càng nhiều. Trong hàng ngũ nghĩa quân
có những đạo quân "thiết đột", quân "nghĩa dũng", quân "dũng sai" hay
những đội "thị vệ" rất mực dũng cảm và trung thành. Đó là những tổ chức,
đơn vị gồm những người khỏe mạnh, giỏi võ nghệ, gan dạ và có ý chí quyết
tâm hy sinh vì nước. Những người tài trí, mưu lược và dũng cảm đều được
tuyển chọn, cất nhắc chỉ huy các đơn vị.
Nghĩa quân vừa trưởng thành trong thực tiễn chiến đấu, vừa trưởng
thành trong tổ chức huấn luyện. Sách Đại Việt sử ký toàn thư chép: "Vua
huấn luyện tướng sĩ, sửa chữa vũ khí, chưa đầy 10 ngày, chiến cụ đã đầy đủ
cả. Bèn duyệt võ nghệ, dạy cho binh sĩ phép ngồi, đứng, đánh, đâm, chỉ bảo
các thế kỳ, chính, phân, hợp, cho họ biết hiệu chiêng, hiệu trống, hiệu cờ.
Kỷ luật quân đội đã nghiêm chỉnh, tinh thần binh sĩ càng tăng thêm"
37
... Ở
một số nơi như Vĩnh Động (Kim Động), Đông Đô..., Lê Lợi đã chủ trương
điểm duyệt quân ngũ và kiểm tra khí giới trang bị, đồng thời cũng tổ chức
