Vào khoảng đầu thế kỷ XV, chế độ phong kiến nước ta đang trên
đường phát triển nhưng lại trải qua những biến động sâu sắc để gạt bỏ một
số trở ngại trong lòng xã hội. Dù gặp nhiều khó khăn bên trong, nhưng
trước sự xâm lược của quân Mạnh, chính quyền nhà Hồ do Hồ Quý Ly
đứng đầu đã kiên quyết chủ trương kháng chiến và đã bỏ nhiều sức lực
chuẩn bị cho cuộc kháng chiến ấy. Cuộc kháng chiến do nhà Hồ lãnh đạo là
một cuộc kháng chiến giữ nước, một cuộc chiến tranh yêu nước chính
nghĩa; nhưng cuộc kháng chiến đó đã thất bại vì chính quyền nhà Hồ không
tập hợp được lực lượng kháng chiến toàn dân, không vận dụng được chiến
lược, chiến thuật thích hợp cho cuộc chiến tranh của một nước nhỏ chống
lại sự xâm lược của một nước lớn. Sự thất bại của cuộc kháng chiến ấy
cũng đã được dự báo trước, khi Tả tướng quốc Hồ Nguyên Trừng nói trong
cuộc họp bàn kế sách đánh giặc rằng: "Thần không sợ đánh, chỉ sợ lòng
dân không theo thôi". Nhà Hồ đã bỏ ra bao công sức để chuẩn bị kháng
chiến. Thế mà, chỉ trong vòng nửa năm, cơ đồ tan vỡ, nước mất vào tay
giặc Minh. Cũng chỉ vì triều Hồ "chính sự phiền hà", "để đến nỗi lòng dân
oán giận", cuộc kháng chiến không tập hợp được lực lượng yêu nước của
toàn dân.
Trước cuộc khởi nghĩa Lam Sơn, đã từng có nhiều cuộc khởi nghĩa
lớn như khởi nghĩa Trần Ngỗi, khởi nghĩa Trần Quý Khoáng, do một bộ
phận quý tộc yêu nước lãnh đạo. Những cuộc khởi nghĩa đó đều là những
cuộc đấu tranh giải phóng có tính chất yêu nước, chính nghĩa. Tuy đã giành
được một số thắng lợi nhất định, nhưng cuối cùng các cuộc khởi nghĩa đó
đều đã thất bại. Nguyên nhân thất bại có nhiều, nhưng chủ yếu là vì bộ
phận lãnh đạo đã không nêu lên một đường lối kháng chiến dựa vào dân,
không đoàn kết được nhân dân, không tiến hành được một cuộc chiến tranh
giải phóng có tính nhân dân rộng rãi. Trong điều kiện từ tay không mà xây
dựng lực lượng để đương đầu với kẻ thù lớn mạnh gấp bội phần, có cả
chính quyền và quân đội trong tay, một cuộc chiến tranh giải phóng chỉ có
thể đi đến thắng lợi khi nó phát triển thành một cuộc chiến tranh nhân dân
rộng khắp, khi nó lôi cuốn và tổ chức, lãnh đạo được lực lượng kháng chiến
