nhau; trước thì khí giới không trơn mà nay thì thuyền chiến ngất mây, áo
giáp rực sáng, tên đạn chất đống, thuốc súng đầy kho"
40
.
Khi vây hãm các thành lũy cũng như khi tiến về giải phóng các
châu huyện, nghĩa quân Lam Sơn luôn được nhân dân vùng lên cùng tham
gia hưởng ứng. Ở Thanh Hóa, Nguyễn Chích đã tự nguyện đến với Lê Lợi
và đem toàn bộ lực lượng nghĩa quân của căn cứ núi Nghiên - Hoàng sáp
nhập hẳn vào nghĩa quân Lam Sơn. Ở miền rừng núi Nghệ An, nhiều tù
trưởng các dân tộc thiểu số đem cả bản mường theo Lê Lợi, Nguyễn Trãi.
Các lực lượng yêu nước đang hoạt động chống Minh ở vùng này như Phan
Liêu, Lộ Văn Luật ở châu Ngọc Ma, Nguyễn Vĩnh Lộc ở Diễn Châu,
Nguyễn Diễn ở châu Nam Trinh... đều gia nhập vào hàng ngũ nghĩa quân
Lam Sơn. Ở Đỗ Gia, Nguyễn Tuấn Thiện vận động nhân dân nổi dậy, lập
thành lực lượng vũ trang phối hợp với nghĩa quân Lam Sơn đánh bại quân
Minh, giải phóng cả một vùng quê rộng lớn.
Trong các trận đánh lớn nhất của nghĩa quân như trận Tốt Động -
Chúc Động cuối năm 1426, trận Chi Lăng - Xương Giang cuối năm 1426,
đều có sự tham gia chiến đấu của đông đảo dân binh, những lực lượng vũ
trang của nhân dân địa phương, góp phần vào thắng lợi vang dội của nghĩa
quân Lam Sơn.
Khi cần thiết, nhân dân còn di chuyển nhà cửa, lương thực, làm kế
"thanh dã" (vườn không nhà trống) để vây hãm quân địch như trường hợp
nhân dân vùng Lạng Giang, Bắc Giang, Tam Đái, Tuyên Quang, Quy Hóa
trong thời gian chuẩn bị diệt viện binh cuối năm 1427. Ngoài ra, nhân dân
ở hầu hết khắp mọi nơi đã có rất nhiều hành động yêu nước rất đáng ca
ngợi. Đó là những người anh hùng có tên hay không tên, trong sử sách
không ghi chép, nhưng vẫn lưu truyền phổ biến trong các làng quê. Họ đều
là những người dân yêu nước tự nguyện tham gia đóng góp vào thắng lợi
của sự nghiệp giải phóng của Lê Lợi, Nguyễn Trãi và nghĩa quân Lam Sơn.
Do có tư tưởng, đường lối lãnh đạo đúng đắn, với bản chất của cuộc
chiến tranh yêu nước chính nghĩa, cuộc khởi nghĩa Lam Sơn thực sự trở
