Như Nguyễn Trãi nhận định: "Đúng lúc nghĩa binh mới dấy, chính
khi thế giặc đương hăng" (Bình Ngô đại cáo). Vào khoảng năm 1417 -
1418, khi cuộc khởi nghĩa Lam Sơn mới bùng nổ, là lúc mà chính quyền đô
hộ của nhà Minh đã được thiết lập và củng cố vững chắc trên phạm vi cả
nước ta. Lực lượng quân địch có đến hàng chục vạn - chưa kể đến thổ quân
được tổ chức và huấn luyện một cách khá chính quy, trang bị đầy đủ, lại có
thành lũy kiên cố, có công cụ chính quyền trong tay. Nghĩa quân Lam Sơn
buổi đầu "quân chỉ độ vài nghìn, khí giới thì không trơn". Trong điều kiện
từ tay không mà xây dựng lực lượng để chống lại kẻ thù lớn mạnh, có cả
quân đội, chính quyền làm chỗ dựa, trong điều kiện “lấy ít địch nhiều, lấy
yếu chống mạnh" như vậy thì chỉ có đánh lâu dài mới giành được thắng lợi.
Phải có thời gian cùng với sự nỗ lực chủ quan ghê gớm mới dần dần xoay
chuyển được tương quan lực lượng, làm cho nghĩa quân từng bước trưởng
thành, từ yếu thành mạnh, quân địch từ mạnh thành yếu và cuối cùng cuộc
chiến tranh sẽ kết thúc bằng sự toàn thắng của sức mạnh chính nghĩa. Với
thời gian, nghĩa quân mới dần dần phát huy được những ưu điểm, những
chỗ mạnh cơ bản của mình; khắc phục dần những nhược điểm, chỗ yếu của
mình để ngày càng trưởng thành, lớn mạnh. Với thời gian, nghĩa quân sẽ
hạn chế dần những chỗ mạnh buổi đầu của quân địch, khơi sâu những
nhược điểm căn bản của chúng, làm cho lực lượng của chúng ngày càng
hao mòn, suy yếu Đó là phương hướng, là tư tưởng chỉ đạo chiến lược của
Lê Lợi và Nguyễn Trãi.
Chủ trương chiến lược đánh lâu dài chứng tỏ Bộ tham mưu nghĩa
quân đã "biết địch biết ta", đánh giá đúng tình hình khách quan và chủ
quan, mối tương quan lực lượng giữa ta và địch, nhìn thấy trước xu hướng
phát triển tất yếu của cuộc chiến tranh.
Lê Lợi và Nguyễn Trãi không những biết rõ chỗ mạnh của quân
Minh, mà còn thấy được những nhược điểm căn bản của chúng và tính chất
tạm thời của những chỗ mạnh ấy. Trong bức thư gửi tướng giặc Phương
Chính, Nguyễn Trãi đã vạch rõ nhược điểm và lý do thất bại chủ yếu của
quân Minh là bất nhân, phi nghĩa và tàn bạo: "bọn mày chỉ chuộng lừa dối,
