vào Phú Xuân. Nguyễn Phúc Thuần đem gia quyến chạy vào Hải Vân, xuống Quảng Nam, rồi
vượt biển vào Gia Định.
Sau một thời gian củng cố, bổ sung lực lượng, quân Tây Sơn lại khởi thế công. Đầu
năm Ất Mùi (1775), Nguyễn Nhạc chia quân thành hai mũi tiến xuống phía Nam, đánh bại
đạo quân Nguyễn do Nguyễn Cửu Dật chỉ huy. Tiếp đó, Nguyễn Nhạc cùng các tướng Tập
Đình, Lý Tài mang quân tới mai phục ở Cẩm Sa, đón đánh quân Trịnh. Trận giao chiến diễn
ra vô cùng ác liệt, nhưng do lực lượng quá chênh lệch so với quân Trịnh, nên Nguyễn Nhạc
phải chủ động rút về Bến Ván để bảo vệ Quy Nhơn và Quảng Ngãi. Vậy là quân Tây Sơn đã
lâm vào thế bị kẹp giữa hai lực lượng đối địch là quân Trịnh ở mặt Bắc, quân Nguyễn ở mặt
Nam. Khắc phục tình huống nguy cấp này, Nguyễn Nhạc quyết định "xin hàng", nộp ba phủ
Quảng Ngãi, Quy Nhơn, Phú Yên cho quan Trịnh và nhận làm tướng tiên phong đi đánh dẹp
quân Nguyễn.
Nhận được "thư xin hàng" và nhiều báu vật dâng hiến, biết ngay rằng đây chỉ là kế
hoãn binh chờ thời cơ của Nguyễn Nhạc, nhưng Hoàng Ngũ Phúc hiểu rõ "Tây Sơn bây giờ
đang như ngọn lửa bốc mạnh. Ta già mất rồi, còn các tướng, ta e không phải là tay đối địch
với họ được”
14
, nên đã chấp nhận và phong Nguyễn Nhạc chức Tây Sơn Hiệu trưởng Tráng
tiết tướng quân. Như vậy, mặt phía Bắc đã cơ bản được giải quyết.
Để cùng quân Trịnh giải quyết mặt phía Nam với chúa Nguyễn, Nguyễn Nhạc một lần
nữa sai cận thần mang "thư xin hàng” vào Phú Yên dâng lên Tống Phúc Hiệp và lập hoàng tôn
Nguyễn Phúc Dương lên ngôi vua. Mưu lược được sắp đặt bài bản, kín kẽ nên Tống Phúc
Hiệp hoàn toàn tin vào sự đầu hàng của Tây Sơn, không chút mảy may nghi ngờ, đề phòng gì.
Nhân cơ hội này, Nguyễn Nhạc sai Nguyễn Huệ khẩn cấp mang đại binh bất ngờ đánh chiếm
được Phú Yên. Với chiến công lớn này, Nguyễn Huệ được Hoàng Ngũ Phúc phong chức Tây
Sơn hiệu Tiền phong tướng quân.
Phải hành quân chiến đấu dài ngày trong điều kiện lương thảo thiếu thốn, khí hậu lạ,
dịch bệnh phát sinh, quân sĩ ốm chết nhiều, sức chiến đấu của quân Trịnh giảm sút nghiêm
trọng, Hoàng Ngũ Phúc phải vội rút quân về Phú Xuân. Nhưng chính ông đã ngã bệnh và mất
ngay trên đường đi. Đến đây, mối nguy trên mặt Bắc của Tây Sơn đã cơ bản được loại bỏ.
Tiếp tục cuộc đánh dẹp quân Nguyễn, đầu năm Bính Thân (1776), Nguyễn Nhạc sai
Nguyễn Lữ mang thủy binh tiến vào đánh chiếm được thành Gia Định và các dinh Trấn Biên,
Phiên Trấn, Long Hồ. Chúa Nguyễn Phúc Thuần phải chạy về Bà Rịa. Đang lúc quân Nguyễn
liên tục bị tiêu hao và mất đất ở nhiều nơi, thì ở Mỹ Tho, địa chủ Đỗ Thành Nhơn (quê gốc
Thuận Hoá) đã chiêu tập bè đảng, thành lập đội quân Đông Sơn phù chúa Nguyễn đánh lại
Tây Sơn. Được tin này, nhiều cánh quân của chúa Nguyễn từ các nơi đã kéo vào Gia Định.
Thấy quân Nguyễn ngày mỗi chiếm ưu thế, Nguyễn Lữ vội thu quân rút về Quy Nhơn. Chúa
Nguyễn chiếm lại được Gia Định nhưng buộc phải "bỏ" các phủ Diên Khánh, Bình Khang và
Bình Thuận cho Tây Sơn.
