Tây Sơn nhanh chóng xông vào chia cắt địch ra từng bộ phận để tiêu diệt. Diễn tả cảnh quyết
chiến của quân Tây Sơn, trong Mạc thị gia phả, Vũ Thế Dinh ghi rằng: Nguyễn Huệ đốc
chiến ở phía sau, ra lệnh liều chết đánh, quân sĩ nào không quyết chiến thì chém ngay để làm
răn. Vì thế các tướng sĩ đều liều chết, không nghĩ gì đến tính mệnh… tiến công rất là mãnh
liệt
46
.
Hàng loạt thuyền chiến của liên quân Xiêm - Nguyễn lần lượt bị đắm bởi trúng đạn đại
bác hoặc bị các chiến thuyền của quân Tây Sơn xông lên tiêu diệt. Rất nhiều chiến binh Xiêm,
Nguyễn bị tử trận do trúng tên độc, trúng đạn hoặc chết đuối. Số bơi được vào bờ cũng nhanh
chóng bị bộ binh Tây Sơn ém sẵn tiêu diệt.
Kết quả, hầu như toàn bộ đội thuyền chiến của quân Xiêm đều bị tiêu diệt. Trong Đại
Nam thực lực và Gia Định thành thông chí đều ghi rằng: quân Xiêm bị "thua to, bỏ chạy" và
“chết gần hết". Chỉ có Chiêu Tăng và Chiêu Sương cùng khoảng vài nghìn
47
tàn quân trốn
thoát lên bờ bắc sông Mỹ Tho, phải liều chết đánh phá để mở đường tháo chạy lên Quan Hóa
rồi qua Chân Lạp về Xiêm. Trong Mạc thị gia phả,Vũ Thế Dinh có ghi: lúc xuất quân, quân
thủy, bộ tất cả gồm 5 vạn, nay (sau ngày 19-1-1785) chỉ còn hơn 1 vạn. Riêng Nguyễn Phúc
Ánh, khi “vừa thấy thế giặc mãnh liệt, không thể chống nổi” đã vội bỏ mặc quân sĩ rút chạy
sang Hà Tiên, rồi ra đảo Thổ Châu, Cổ Cốt, sau đó trốn sang Xiêm. Bắt đầu từ đây, Nguyễn
Phúc Ánh cùng đám bại binh phải sống lưu vong, thậm chí phải tham gia vào đội quân đánh
thuê cho Tráccơri.
Như vậy, trận quyết chiến chiến lược Rạch Gầm - Xoài Mút thực sự là một trong
những trận thủy chiến trên sông lớn nhất trong lịch sử chống ngoại xâm của dân tộc ta. Với sự
đồng tâm nhất trí của triều đình với dân chúng, tướng với sĩ, Tây Sơn đã quét sạch toàn bộ đội
quân xâm lược Xiêm, thu hồi lại toàn bộ vùng lãnh thổ phía Nam của Tổ quốc; đánh quỵ tham
vọng mở rộng lãnh thổ của vua Xiêm đối với nước ta. Sau này, sử quán triều Nguyễn cũng
chép rằng: "Người Xiêm từ sau cuộc bại trận năm Giáp Thìn, miệng tuy nói khoác mà lòng sợ
Tây Sơn như cọp”
48
.
Thắng lợi của cuộc kháng chiến chống quân xâm lược Xiêm, mà Rạch Gầm - Xoài
Mút là trận quyết chiến chiến lược quyết định đã đưa phong trào nông dân Tây Sơn phát triển
lên một trình độ mới về tổ chức lực lượng và nghệ thuật tiến hành những trận đánh quy mô
lớn, nghệ thuật sử dụng kết hợp nhiều thành phần lực lượng cùng tham gia trong một trận
chiến đấu, trên một khu vực chiến trường - mà ở đây là khu vực chiến trường sông nước. Đó
là, với một lực lượng mạnh về ý chí chiến đấu ngoan cường, khả năng tác chiến thủy, bộ thiện
chiến, mặc dù về số lượng chưa bằng một nửa so với địch, nhưng sau khi thần tốc hành quân
vào Gia Định, Bộ thống soái quân Tây Sơn đứng đầu là Nguyễn Huệ không thực hiện phương
châm đánh tiêu hao từng bước quân địch rồi mới tiến lên thực hành cuộc phản công quy mô
lớn và cũng không thực hiện những mũi tiến công trực diện vào căn cứ quân Xiêm, mà chủ
trương dùng mưu "nhử" chúng ta khỏi căn cứ, kéo chúng vào một thế trận bày đặt sẵn với sự
chuẩn bị chu tất các tình huống để tiêu diệt bằng cách đánh mai phục và vận động tiến công.
