Thanh - Nghệ (vào các năm Quý Tỵ (1533), Kỷ Hợi (1539), Canh Tý (1540), Nhâm Dần
(1542), Quý Mão (1543)), trong đó có huyện Lôi Dương và thành Tây Đô.
Vào những năm Ất Tỵ (1545), Đinh Tỵ (1557), Mậu Ngọ (1558), Quý Hợi (1563),
quân Nam triều nhiều lần tiến đánh vùng Yên Mô, Sơn Nam, nhưng không giành được thắng
lợi quyết định. Mặt khác, ngay từ năm Tân Hợi (1551), Trịnh Kiểm đã sai hàng tướng Lê Bá
Ly và tù trưởng Vũ Văn Mật (Tuyên Quang) đem quân tiến sát đến Kinh đô Thăng Long,
buộc vua Mạc phải rút chạy về vùng Hải Dương.
Từ năm Kỷ Mùi (1559), tiếp theo là những năm Tân Dậu (1561), Nhâm Tuất (1562),
Giáp Tý (1564), Ất Sửu (1565), Trình Kiểm đã đem quân tiến sâu vào khu vực kiểm soát của
nhà Mạc, theo đường núi thượng đạo từ Thanh Hoá qua Yên Mô, Thiên Quan (Ninh Bình,
Hoà Bình) ra Sơn Nam, Sơn Tây (Hà Tây), Hưng Hoá, Tuyên Quang vòng qua tấn công các
vùng Kinh Bắc, Hải Dương, uy hiếp Kinh thành Thăng Long. Vua Mạc phải lập phòng tuyến
sông Hồng, án giữ từ Bạch Hạc (Phú Thọ) đến Nam Xang (Lý Nhân, Hà Nam) để bảo vệ
Kinh thành, đồng thời rời Hoàng thành ra lập hành cung tại huyện Thanh Trì. Tuy nhiên, quân
Trịnh không ở lại lâu dài, mà sau đó đã rút quân về Thanh Hoá. Cũng trong thời gian này, hào
kiệt các nơi và nhiều võ tướng Mạc đã về Thanh Hoá quy thuận Nam triều, làm cho "thanh thế
nhà vua rất là lẫy lừng”
26
.
Cùng trong giai đoạn này, quân Bắc triều cũng mở được một số đợt tấn công lớn (tuy
số lượng không nhiều bằng Nam triều) vào vùng căn cứ Thanh - Nghệ của Nam triều. Người
chỉ huy quân đội Bắc triều là danh tướng Mạc Kính Điển, con trai Mạc Đăng Doanh, em Mạc
Phúc Hải, được Lê Quý Đôn đánh giá là “tính nhân hậu, linh mẫn, dũng cảm có thừa". Mạc
Kính Điển đã một lòng trung thành, chèo lái chống đỡ cơ đồ nhà Mạc.
Năm Ất Mão (1555), diễn ra trận Kim Sơn - Đại Lại - Quân Yên. Mạc Kính Điển đem
đại quân thuỷ bộ tiến đánh Thanh Hoá, cử 100 chiến thuyền làm quân tiên phong chiếm giữ
cửa biển Thần Phù, hội quân ở sông Đại Lại (sông Lèn, một nhánh sông Mã), đóng ém quân
bản bộ ở núi Kim Sơn (Biện Sơn).
Trịnh Kiểm dùng kế phục binh, sai các hàng tướng Lê Bá Ly, Nguyễn Khải Khang,
Nguyễn Thiến mai phục ở phía nam sông Đại Lại, từ núi Yên Định đến núi Quân Yên. Trịnh
Kiểm đích thân phục binh ở phía bắc sông, từ núi Bạch Thạch (thuộc huyện Đông Sơn) đến
núi Kim Sơn. Hàng tướng Nguyễn Quyện được giao đem thuyền án ngữ mạn thượng lưu, tạo
thế ỷ dốc. Khi quân Mạc lọt vào trận địa mai phục, các cánh quân Trịnh nhất tề xông ra đánh.
Quân Mạc thua to, nhiều tướng bị bắt, vài vạn binh sĩ tử trận. Mạc Kính Điển vội thu tàn quân
tháo chạy về Thăng Long.
Năm Đinh Tỵ (1557), quân Mạc chia thành hai cánh, một cánh quân do Phạm Quỳnh
và Phạm Dao chỉ huy tiến đánh Nghệ An, một cánh quân thủy bộ do Mạc Kính Điển chỉ huy
tấn công Thanh Hóa. Quân Mạc tiến đến sông Thần Phù và vùng Tống Sơn, Nga Sơn, đốt phá
cầu phao. Trịnh Kiểm cử Thanh quận công giữ Nga Sơn, Thuỷ quận Hà Thọ Tường giữ Tống
