Sơn, đều sử dụng những lực lượng tinh nhuệ để chống giữ. Quân Mạc không tiến lên được.
Sau đó, Trịnh Kiểm đích thân chỉ huy đại quân, có voi chiến yểm trợ, bí mật đến đến chân núi
Yên Mô rồi thẳng tới cửa biển, tung quân ra đánh quân Mạc. Vũ Lăng hầu Phạm Đức Kỳ lao
thuyền xông vào giữa đội hình thủy quân Mạc, áp sát rồi tung người nhảy qua thuyền của Mạc
Kính Điển. Bị đòn bất ngờ, Mạc Kính Điển trở tay không kịp phải nhảy xuống sông tẩu thoát.
Quân Mạc mất chỉ huy và nhanh chóng bị quân Trịnh đánh bại. Số may mắn thoát chết trong
đó có Mạc Kính Điển tìm cách lẩn trốn vào núi rừng rồi dần tìm đường trở về Đông Kinh.
Quân Trịnh thu được rất nhiều thuyền chiến và khí giới của quân Mạc.
Sau khi đã đánh bại cánh quân của Mạc Kính Điển, Trịnh Kiểm dùng ngay thuyền
chiến của Mạc Kính Điển chở quân tinh nhuệ, cắm cờ hiệu của quân Mạc dưới sự chỉ huy của
Phạm Đốc, tiến tới cửa biển Đan Nhai (xã Cổ Đan, chỗ giáp giới hai huyện Nghi Xuân và
Chân Lộc, Nghệ An) để ứng cứu Nghệ An. Các tướng Bắc triều là Phạm Quỳnh và Phạm Dao
chỉ huy quân chốt giữ Tả Ao (Nghi Xuân), trông thấy chiến thuyền, tưởng là quân tiếp ứng
của Mạc Kính Điển nên không đề phòng, do vậy bị Phạm Đốc dẫn quân tiến thẳng tới đánh
úp, phá tan quân Mạc
27
. Cuộc tấn công quy mô lớn của nhà Mạc hoàn toàn thất bại.
Năm Ất Sửu (1565), nhân lúc Trịnh Kiểm đem theo hai con là Trịnh Cối và Trịnh
Tùng tiến sâu vào vùng Sơn Nam, chỉ để Vũ Sư Thước và Lại Thế Khanh ở lại trấn giữ hậu
phương, Mạc Kính Điển đem quân vượt biển vào cửa Lạch Trường, tiến đánh vùng Hậu Lộc,
Thanh Hoá. Quân Mạc phục binh, lừa đối phương vào chỗ hiểm để tiêu diệt. Quân Trịnh thua
to, nhiều tướng tử trận, quân chết hàng nghìn. Trịnh Kiểm ở Sơn Nam phải vội đem binh về
ứng cứu, Mạc Kính Điển cũng rút quân.
- Giai đoạn 1570-1580: Từ khi Trịnh Tùng nắm binh quyền đến khi tướng Mạc Kính
Điển chết. Đây là giai đoạn nội bộ Nam triều mâu thuẫn, đánh giết lẫn nhau, làm cho thế lực
suy yếu, tạo điều kiện thuận lợi cho Bắc triều phản công. Quân Bắc triều tấn công 13 lần, còn
quân Nam triều chỉ lo chống đỡ, không mở được cuộc tấn công nào đáng kể.
Năm Canh Ngọ (1570), Trịnh Kiểm ốm chết, gây nên cuộc tranh chấp quyền lực, làm
suy yếu nội bộ Nam triều. Con trưởng Trịnh Kiểm là Tuấn Đức hầu Trịnh Cối được giao thay
lĩnh binh quyền nhưng kiêu ngạo, mất lòng quân sĩ. Trước tình thế này, con thứ Trịnh Kiểm là
Phúc Lương hầu Trịnh Tùng - một viên tướng giỏi, quyết đoán, được nhiều người ủng hộ, bèn
tập hợp lực lượng làm binh biến, giành quyền thống lĩnh quân Nam triều.
Trịnh Tùng cùng các tướng Lê Cập Đệ, Trịnh Vĩnh Thiệu, Phan Công Tích, Trịch
Bách và Đặng Huấn kéo quân về hành tại An Tràng, đưa vua Lê rút vào trong cửa ải Vạn Lại,
chia quân đóng giữ cửa lũy để phòng thủ. Trịnh Cối đích thân cùng các tướng Lại Thế Mỹ,
Lại Thế Khanh, Nguyễn Sư Doãn, Vương Trân, Lê Khắc Thận, Nguyễn Hữu Liêu và Phạm
Văn Khoái chỉ huy hơn một vạn quân, đuổi theo quân Trịnh Tùng đến cửa ải Vạn Lại. Trịnh
Tùng đóng chặt cửa lũy, kiên quyết không ra hàng. Vua Lê sai người đi hoà giải, nhưng Trịnh
