Đạo quân thứ hai do vua Lê đích thân làm Đô tướng, thống đốc đại quân trên theo
cánh giữa, từ huyện Thuỷ Nguyên qua Yên Định thẳng đến đóng ở huyện Đông Sơn.
Đạo quân thứ ba do Vinh quận công Hoàng Đình Ái, Nghĩa quận công Đặng Huấn,
Lại quận công Phan Công Tích, Vệ Dương hầu Trịnh Bách chỉ huy tiến theo cánh phải, qua
các huyện Lôi Dương và Nông Cống, đánh lấy miền Quảng Xương.
Khi vua Lê tiến quân đến đóng dinh ở huyện Đông Sơn, Vũ Sư Thước đem 500 quân
bản bộ, nửa đêm bí mật bỏ dinh quân Mạc ra đi và sáng hôm sau đã có mặt tại dinh vua Lê
đóng ở Đông Sơn. Từ đấy khí thế quân Nam triều ngày càng lừng lẫy. Quân Mạc liên tiếp bại
trận, buộc phải lui về giữ địa bàn vùng Bút Cương.
Ngày 20 tháng 10 năm Canh Ngọ (1570), vua Lê cùng Tả tướng Trịnh Tùng chỉ huy
quân Nam triều vượt sông An Liệt, tiến qua xã Kim Tử (Vĩnh Lộc), Thuần Hậu (Hậu Lộc)
đánh thẳng vào các dinh quân Mạc. Vũ Sư Thước chiêu tập hơn 1.000 quân lính cũ, tổ chức
thành mũi tiên phong khiêu chiến quân Mạc ở bến sông Lôi Tân (Vĩnh Lộc). Lại Thế Khanh
và Lê Cập Đệ nhanh chóng đánh chiếm được cả Tống Sơn và Nga Sơn. Quân Nam triều đi
đến đâu quân Mạc bị đánh bại đến đó và từng bước giành lại thế chủ động trên chiến trường.
Sau 9 tháng tấn công liên tục nhưng không giành được thắng lợi quyết định, sợ quân
lính ở lại lâu bất lợi, tháng 12 năm Canh Ngọ, Mạc Kính Điển quyết định rút quân về Bắc
28
.
Sau một thời gian củng cố, bổ sung lực lượng, trong 10 năm (Tân Mùi (1571) - Canh
Thìn (1580)), quân Mạc nhiều lần tổ chức tấn công quân Nam triều ở vùng Thanh - Nghệ,
song kết cục đều thất bại, phải rút quân về Bắc. Ngược lại, quân Nam triều do biết tổ chức thế
trận phòng ngự, chặn đánh hiệu quả các trận tiến công của quân Mạc, không tiến quân đánh
Bắc triều lần nào, nên không những bảo tồn được thế, mà còn phát triển về lực lên một bước
mới.
- Giai đoạn 1580-1592: Năm Canh Thìn (1580), Mạc Kính Điển qua đời đã làm cho
"lòng người trong cõi (nhà Mạc) đều dao động"
29
. Phụ chính ứng vương Mạc Đôn Nhượng
được giao thống lĩnh binh quyền, nhưng chỉ ham yến tiệc, chơi bời, thiếu quyết đoán trong
chính sự; do vậy triều Mạc dần bước sang "thời kỳ cực bĩ, thế nước lung lay”.
Ngày 10 tháng 9 năm Tân Tỵ (1581), Mạc Đôn Nhượng cùng Nguyễn Quyện và Mạc
Ngọc Liễn đem quân vượt biển vào đóng quân ở núi Đường Nang (Quảng Xương, Thanh
Hoá), chuẩn bị tấn công quân Nam triều.
Để ứng chiến với quân Bắc triều, Trịnh Tùng cử Hoàng Đình Ái thống lĩnh các tướng
mang quân chia thành bốn đạo: Nguyễn Hữu Liêu chỉ huy đội quân tiên phong; Hoàng Đình
Ái đích thân đốc suất đại quân làm chính đội, tiến quân đối trận với quân Mạc; Trịnh Bính, Hà
Thọ Lộc chỉ huy cánh quân tả đội chống cự với cánh quân của Nguyễn Quyện; Trịnh Văn Hải
chỉ huy cánh quân hữu đội chống cự cánh quân của Mạc Ngọc Liễn; Trịnh Đồng, Trịnh Ninh
chỉ huy cánh quân hậu đội sẵn sàng tiếp ứng.
