lược đánh nhanh, thắng nhanh của giặc Pháp bước đầu bị phá sản, buộc
chúng phải chuyển hướng đánh vào phía Nam.
Tại mặt trận phía Nam, quan quân triều Huế đã áp dụng chiến thuật
lấy thành phòng thủ. Nhưng trước sức tấn công mạnh mẽ bằng hỏa pháo
của địch, chiến thuật này nhanh chóng trở nên vô dụng. Đại tá Henri de
Ponchalon, một trong những viên chỉ huy đánh thành Gia Định, đã mô tả
lại diễn biến một phần trận đánh như sau: "Thành phố nằm giữa hai kênh
đào, thành che khuất sau vòm cây, tường thành che khuất bởi rừng rậm,
vườn tược và nhà cửa. Vì thế hỏa lực của ta (quân Pháp - TG) lúc đầu rất
chậm, sau nhanh dần, và ngày càng chính xác, khi quân địch (quan quân
triều đình - TG) vì bắn trả lại nên đã để lộ vị trí của thành. Hai bên đấu
pháo rất hăng, trong vòng 45 phút, may mắnlà quân Việt thường bắn cao
quá, đạn thường bay ngang qua cột buồm tầu ta"
15
. Do chiếm ưu thế áp đảo
về hỏa lực, nên chỉ trong vòng hai ngày (từ ngày 16 đến ngày 17-2-1859),
quân Pháp đã chiếm được thành Gia Định. Mặc dù "các mặt thành đều có
pháo đài, thành rộng mỗi mặt 475 mét, chứa đủ một công xưởng. Nếu kể cả
số vũ khí của hai pháo đài trên bờ sông, người ta có thể ước lượng số súng
thường đến hai vạn cây, đại bác sắt và đồng đến 200 khẩu, riêng trong
thành có chứa tới 85.000 cân thuốc súng"
16
nhưng quan quân triều đình
đành chịu thất bại.
Tuy chiếm được thành Gia Định, nhưng với lực lượng có hạn, thực
dân Pháp không thể mở rộng phạm vi đánh chiếm. Đầu năm 1860, Nguyễn
Tri Phương được triều đình bổ nhiệm chức Thống chế mặt trận Gia Định,
cùng với Tôn Thất Cáp vào mặt trận phía Nam chặn giặc. Lúc này do quân
Pháp đang bị sa lầy trong cuộc chiến ở Trung Quốc, nên phải rút bớt quân
từ Gia Định sang tham chiến. Lực lượng của địch tại Gia Định gặp nhiều
khó khăn khi chỉ còn lại 1.000 quân và phải đóng rải rác trên một chiến
tuyến dài đến 10 km trong thế bị bao vây và cô lập. Đây là một cơ hội
thuận lợi để quan quân nhà Nguyễn có thể phản công và đánh bại quân
Pháp nhưng tướng Nguyễn Tri Phương vẫn án binh bất động, chỉ lo việc
