giặc. Tuy nhiên, Vua Tự Đức đã khước từ nguyện vọng chính đáng đó của
đoàn nghĩa binh và Phạm Văn Nghị buộc phải trở về đất Bắc.
Ở Nam Kỳ, nhân dân đã chủ động phối hợp với quan quân triều
đình đánh giặc hoặc tự động tổ chức đánh giặc ngay từ những ngày đầu.
Khắp các làng xã, nhân dân tự nguyện đóng góp của cải, phục vụ, hay trực
tiếp tham gia chiến đấu. Những người dân ở hạt Định Tường đã quyên góp
được 8.000 cân sắt sống, 2.700 quan tiền và 200 phương gạo để giúp quân
nhu.
Các đội nghĩa dũng đánh Pháp được thành lập ngày càng nhiều.
Đây là những đội quân có tinh thần chiến đấu rất dũng cảm, có tổ chức và
người chỉ huy. Trong hai năm 1861-1862, nhiều trung tâm kháng chiến xuất
hiện. Tháng 1-1861, Trương Công Định (Trương Định, Quản Định) đã phất
cờ khởi nghĩa. Nghĩa quân Trương Định chiến đấu rất dũng cảm, đánh
thắng nhiều trận giòn giã, tạo được uy thế lớn đối với triều đình: "Phó quản
cơ Gia Định là Trương Định (người huyện Bình Sơn, tỉnh Quảng Ngãi, con
viên Lãnh binh Trương Cầm) chiêu mộ những thủ dõng, có nhiều người đi
theo. Thường cùng quân Tây dương chống đánh nhau đắc lực, thụ tuần phủ
Đỗ Quang đem việc tâu lên. Vua cất nhắc cho làm Quản cơ, rồi lãnh chức
Phó lãnh binh. (Khi ấy Đỗ Quang chiêu vỗ Trương Định mộ thành 6 cơ,
hơn 6.000 người. Tri phủ phủ Phúc Tuy là Nguyễn Thành Ý, tùy phái là
Phan Trung mỗi người đều mộ được 2 cơ, hợp cộng 4.000 người, lại đang
tiếp tục mộ, kể ước tới hàng vạn)"
31
.
Thời gian đầu, lợi dụng lúc địch gặp nhiều khó khăn, Trương Định
đã ra sức phát triển lực lượng, chiêu mộ quân sĩ, tích trữ quân lương và sắm
sửa vũ khí. Địa bàn hoạt động của nghĩa quân được mở rộng từ Gò Công,
Tân An, Mỹ Tho, Chợ Lớn, Gia Định tới vùng Vàm Cỏ Đông, từ miền biển
cho tới biên giới Campuchia. Đặc biệt, ngày 10-12-1861, nghĩa quân
Trương Định đã phối hợp với nghĩa quân của Nguyễn Trung Trực (Nguyễn
Văn Lịch) đánh thắng một trận rất lớn trên sông Nhật Tảo, đốt cháy tàu
Espérance của địch, làm cho quân địch kinh hồn, bạt vía. Thanh thế nghĩa
