Đề cập đến vấn đề chính quyền, trong tác phẩm Đường cách
mệnh (1927), Nguyễn Ái Quốc đã phân tích và so sánh ba cuộc cách
mạng điển hình và ba nhà nước Mỹ, Pháp, Nga. Sự phân tích bản chất
ba cuộc cách mạng và ba nhà nước đó có ý nghĩa sâu sắc đối với việc
hình thành ở Người quan niệm về xây dựng chính quyền của cách
mạng Việt Nam thông qua việc khẳng định ta phải làm cách mạng “thì
nên làm cho đến nơi, nghĩa là làm sao cách mệnh rồi thì quyền giao
cho dân chúng số nhiều, chớ để trong tay một bọn ít người”
84
. Những
ý tưởng đó về sau được trình bày rõ trong Cương lĩnh chính trị đầu
tiên của Đảng (2-1930). Cương lĩnh chủ trương đánh đổ đế quốc chủ
nghĩa Pháp và bọn phong kiến, làm cho nước Nam được hoàn toàn
độc lập, dựng ra chính phủ công nông binh và tổ chức ra quân đội
công nông. “... b) Thâu hết sản nghiệp lớn (như công nghiệp, vận tải
ngân hàng, v.v.) của tư bản đế quốc chủ nghĩa Pháp để giao cho Chính
phủ công nông binh quản lý. c) Thâu hết ruộng đất của đế quốc chủ
nghĩa làm của công chia cho dân cày nghèo”
85
.
Phát triển tư tưởng đó, trong tác phẩm Con đường giải phóng,
lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc bổ sung thêm nội dung mới, đưa ra một mẫu
hình về chế độ chính trị và nhà nước kiểu mới rất sáng tạo. Tác phẩm
nêu rõ: “Chủ nghĩa tân dân chủ của Việt Minh khác hẳn với chủ nghĩa
độc tài phát xít của bọn tư sản tài chính Anh, Mỹ; nó cũng không
giống chủ nghĩa Xôviết của vô sản chuyên chính ở Nga, nó càng
không giống chế độ dân chủ đại nghị thối nát ở Pháp hồi trước chiến
tranh. Chủ nghĩa tân dân chủ của Việt Minh có tính chất hoàn toàn
Việt Nam. Nó dựng lên một nước “Việt Nam Dân chủ Cộng hòa” lối
mới, một nước Việt Nam hùng cường và tiến bộ”
86
. Chủ nghĩa tân dân
chủ “cốt nhằm ba mục đích: l) Dân tộc độc lập…; 2) Dân quyền tự
do...; 3) Dân sinh hạnh phúc”
87
.
Hội nghị Ban Chấp hành Trung ương Đảng lần thứ tám (5-
1941) khẳng định quan điểm trên, đồng thời bổ sung làm sáng rõ “tính
chất hoàn toàn Việt Nam” của chế độ chính trị và nhà nước kiểu mới ở
