Hai là, hòa đồng thời hàng giặc: Tư tưởng này khá phổ biến trong
triều đình. Ban đầu, Vua Tự Đức và số đông quan lại đầu triều coi giảng
hòa từ chỗ chỉ là quyền nghi sau đó trở thành quốc sách giữ nước. Chính tư
tưởng sai lầm này đã từng bước dẫn triều Nguyễn trượt dài trên con đường
đầu hàng giặc.
Để thực thi những điều khoản đã ký kết với giặc Pháp, triều Nguyễn
ra lệnh buộc các lực lượng kháng chiến ở Nam Kỳ phải hạ vũ khí để giữ
hòa khí với Pháp. Đến khi Pháp lộ rõ âm mưu thôn tính nốt các tỉnh còn lại
ở Nam Kỳ thì triều Nguyễn thụ động chờ đợi tinh thần chống thực dân
Pháp của nhân dân Nam Kỳ: "Tướng Pháp hoặc ủy điều ước lấy ba tỉnh, thì
đối với ta đã là vô tình, tưởng cũng không thể trách bằng giấy tờ được, chỉ
khiến ba tỉnh ấy một lòng chống giữ (...). Nếu người Pháp bức lấy tỉnh
Vĩnh Long, thì hãy còn hai tỉnh An Giang, Hà Tiên, có thể dời đóng, hoặc
bị người Pháp bức lấy tất cả (...)đến khi ấy sĩ dân sáu tỉnh tức giận lũ lượt
nổi lên, bấy giờ ta sẽ tùy cơ định liệu"
40
.
Việc tùy cơ định liệu của triều Nguyễn rút cuộc chỉ còn là con
đường thương thuyết. Và khi thương thuyết không thành, cơ hội chuộc lại
ba tỉnh miền Tây Nam Kỳ hoàn toàn không còn hy vọng, thì Tự Đức coi
hòa với Pháp là quốc kế để tập trung dẹp loạn ở trong nước: “Đất nước ta,
tuy rằng có hai kỳ nhưng màu đất xấu kém, chỉ có 4 tỉnh Hà Tĩnh, Nghệ
An, Thanh Hóa, Ninh Bình, gọi là giàu có, người Bắc Kỳ gan dạ lại không
vững, các tỉnh Sơn Tây, Bắc Ninh, Thái Nguyên, Lạng Sơn và Hưng Tuyên
thường có trộm cướp, gươm giáo khắp nơi, chiến tranh không ngớt nay
muốn đối chọi với họ không phải là dễ. Phía Bắc đã chống Khiết Đan thì
không còn dám nghĩ đến phương Tây nữa, phía Tây đã chống Nguyên hiệu,
thì không còn dám đọ sức với phương Bắc nữa"
41
. Vua Tự Đức nhận định
Bắc và Nam đều có địch nên không thể chống chọi cùng một lúc được. Vì
vậy, trước hết nên hòa với Pháp để dẹp yên giặc giã, trộm cướp ở trong
nước, nhất là ở vùng Bắc Kỳ bọn phiến loạn đang nổi lên khắp nơi.
