Quan điểm coi việc dân chúng nổi loạn mới thực sự là mối đe dọa
lớn của triều đình đã bị Tiến sĩ Vũ Phạm Khải chỉ trích gay gắt: "Các vị lấy
cớ lúc này, các tỉnh Bắc Kỳ đang nhiều việc đánh dẹp, cho nên việc đánh
giặc này chỉ là giải pháp tạm thời. Song, giặc cướp Bắc Kỳ chỉ là nỗi lo về
cái mụn nhỏ, còn cái họa Tây dương mới là bệnh trọng tận tim ruột. Nếu
chỉ chữa khỏi cái mụn trước mắt mà lại cắt thịt trong tim gan thì có ích
gì"
42
.
Vua Tự Đức còn cho rằng tiềm lực quốc phòng đã cạn kiệt và nhân
dân cũng không còn tinh thần chiến đấu nữa: "Hiện nay thóc lúa ngày một
hao mòn, sức dân kiệt rồi, tiền của không đủ tiêu dùng, kho nhà nước rỗng
rồi, trên thì các quan chỉ nghĩ đến tiền lương, dưới thì nhân dân chỉ lo sợ
tên đạn, không ai còn lòng chiến đấu nữa, nhân dân sợ sệt rồi, người trí
dũng mỏi mệt rồi trong khi đó thuyền của họ vẫn nhanh như sấm gió, súng
của họ vẫn mạnh như lửa hồng nên không thể đem toán quân côi quạnh vừa
ít vừa hèn ra mà chống chọi với họ, thực là bước qua đầu rắn độc, giẫm lên
đuôi hổ lang"
43
.
Do quá lo sợ vũ khí của địch nên Vua Tự Đức đã mất hết niềm tin
vào sức mạnh chính nghĩa và ở đâu cũng chỉ thấy thế mạnh áp đảo của
địch: "Súng họ bắn vỡ trời thì bảo rằng đem sào gậy nhân nghĩa để chống
lại khiến súng ấy thăng thiên đường. Thuyền của họ đổ bộ, thì bảo rằng
đem giáo mác trung tín để chống lại, khiến thuyền ấy phải nhập địa ngục.
Nhưng mà vừa thắng một trận đã bại ngay rồi, chưa từng có chút công
nhỏ"
44
. Từ đó, Vua Tự Đức nhận định: "Lấy lẽ mà nói thực là đáng chiến,
nhưng lấy thế mà bàn, không bằng hãy hòa, tự nhiên có thể chuyển nguy
làm yên, chuyển nghịch làm thuận, thiên hạ có thể vô sự, nước nhà chẳng
phải lo lắng gì, xem thế thì hòa là một mưu chước rất đúng"
45
. Sự xuống
dốc trong tư tưởng của Vua Tự Đức và đa số triều thần thảm hại đến mức:
"Bàn hòa là người có công, bàn chiến là kẻ có tội"
46
.
Do xác định hòa nghị là quốc kế nên triều Nguyễn đã bỏ qua nhiều
cơ hội thuận lợi để đánh đuổi giặc Pháp, nhất là vào năm 1870 nước Pháp
