đại bại trong cuộc chiến tranh Pháp - Phổ. Đứng trước cơ hội ngàn vàng có
một không hai này, Vua Tự Đức không tranh thủ thời cơ hành động mà chỉ
là sai Viện Thương bạc viết thư xin giao trả sáu tỉnh. Đình thần xin sai
Tuần phủ Bình Thuận là Nguyễn Uy sang Pháp thăm dò thì Vua Tự Đức lại
tỏ ra nghi ngại: "Sai người đi, chỉ để cho sinh nghi, Hán Văn Đế thuyết
phục được Uý Đà, Hung Nô, có từng giả tạo gì đâu, cũng chỉ do lòng nhân
hậu phát ra lời nhân hậu mà thôi. Nay nên viết thư kín, trước hết tỏ tình
thăm hỏi thương xót, sau đem lý, thế, lợi, hại hiểu dụ, cốt trúng ẩn tình của
họ, tỏ lòng thành thực của ta, chờ xem trả lời thế nào sẽ liệu"
47
. Đợi mãi
không thấy phía Pháp hồi âm, triều đình cho là: "Nước ấy không muốn điều
đình. Ta có việc ở biên giới phía Bắc, việc ở nước Tây chưa nên nhân tiện
hành động"
48
.
Mặc dù liên tục thỏa hiệp và đầu hàng giặc, song Vua Tự Đức vẫn
ngầm tổ chức và duy trì một số lực lượng vũ trang để đề phòng thực dân
Pháp mở rộng đánh chiếm Gia Định: "Gia Định là nơi đất thánh quan trọng,
mà núi cao sông dài cách trở, khó có thể quan sát từ xa. Bọn giặc Tây cậy
có súng to, tàu lớn chưa chắc đã dám vào sâu bỏ tàu lên bờ. Nhưng nếu do
sự sai lầm của bề tôi tầm thường mà không thể phòng giữ được thì sự thế
lại càng khó khăn. Do đó việc phòng bị trước không nên nơi lỏng"
49
. Nhà
vua còn điều động thêm nhiều lính từ các vệ Quảng Nam, Quảng Ngãi,
Bình Định đến Gia Định trợ chiến và cho thành lập những đội quân cảm tử
để xông vào các đồn địch quấy phá, thử phản ứng của chúng. Trong bản dụ
ngày 21-1-1867, Vua Tự Đức nhấn mạnh: "Kế nhà binh man trá không thể
biết được, cần phải có biện pháp thử xem, mới biết thực hư ra sao. Tổng
thống quân thứ Nguyễn Tri Phương xem xét cho rõ tình thế của địch, và lấy
từ 30 đến 50 binh sĩ cảm tử trong các vệ Chiến Tâm, Nghĩa Dũng và Phấn
Dũng chu cấp thêm thật hậu cho chúng, bảo chúng ban đêm trời tối (theo
từng nhóm) dăm ba hoặc mươi người đem theo dao găm và súng trường
hoặc súng thần công, quá sơn lẻn vào lũy địch bắn thử vài ba phát rồi lập
tức rút về. Đêm đêm như vậy hoặc cách đêm hoặc vài ba đêm lại làm như
vậy khiến cho chúng không được nghỉ ngơi, nhân đó mà thăm dò chúng
