nghĩa như thế rồi sai các quan tỉnh đều gia tâm khuyên bảo sĩ dân"
61
.
Nhưng kết cục chính quyền Mãn Thanh và thực dân Pháp đã thỏa hiệp với
nhau để phân chia quyền lợi ở Việt Nam.
Trong hơnmười năm hòa hoãn, triều Nguyễn đã cố gắng củng cố
binh lực nhưng không phải để đánh thực dân Pháp mà là để tập trung đàn
áp các cuộc khởi nghĩa của nhân dân. Vua Tự Đức còn tiêu tốn nhiều tiền
bạc, công sức của binh lính và nhân dân để xây dựng Khiêm Lăng cho
mình, gây ra sự căm phẫn của đông đảo nhân dân. Đó cũng là một trong
những lý do dẫn đến sự bùng nổ các cuộc khởi nghĩa chống triều đình.
Khác với phái chủ hòa, phái chủ chiến tỏ rõ tinh thần không sợ vũ
khí hiện đại của giặc Pháp. Theo họ, con người chứ không phải vũ khí mới
là yếu tố quyết định thắng lợi của chiến tranh: Thế trong thiên hạ lý do con
người tạo ra mà thôi. Từ xưa, cái thế hơn thua mạnh yếu, cái cơ thịnh suy
giữa man rợ và trung châu, chỉ do người quyết định và nhấn mạnh "rợ
phương Tây sinh ra đã lâu, nếu kỹ nghệ của chúng không ai địch nổi thì các
nước trên hoàn cầu này đều đã bị chúng lấy hết như cuốn chiếu đã lâu rồi,
còn đợi gì đến ngày ngay"
62
.
Trong Hịch gửi văn thân Nam Định, văn thân Hà Nội đã đề cao vai
trò của con người và tính chất chính nghĩa của cuộc kháng chiến chống
quân xâm lược Pháp: "Ôi, lẽ phải trong thiên hạ chỉ có một chiều hướng, sự
mạnh yếu tự đã rõ ràng, việc dùng binh xưa nay không hình thế thường
xuyên, lẽ thuận nghịch là phương định đoạt. Nếu bảo rằng, súng phá được
núi, tàu lặn được sông, kỹ xảo của giặc Tây không địch nổi đâu, thế thì lấy
nhân làm gươm, đem nghĩa làm giáo, anh hùng của nước Nam có bao giờ
chịu"
63
và tin vào thắng lợi của chính nghĩa: "Đem quân nhân nghĩa của ta
đánh quân hung tàn của địch, so đức so nghĩa hai đằng ta đều hơn cả"
64
.
Bên cạnh việc đề cao vai trò của con người và tính chất chính nghĩa
của cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp xâm lược, các văn thân sĩ phu
còn phân tích một cách cụ thể, chi tiết những điểm yếu và điểm mạnh của
cả địch và ta. Theo họ, ưu điểm của địch là có tàu to, súng lớn nhưng điểm
