dân tộc, vì vậy, đánh đuổi giặc Pháp là nhiệm vụ chung của mọi người:
"Mới rồi, giặc Pháp toàn đến nước ta dối trá ngàn phương, độc ác vạn
trạng. Đấy chẳng những là thù chung của nhân dân chúng ta, mà cũng là
căm hờn chung của trời đất thần linh vậy. Nên chúng tôi trộm nghĩ, giết hết
giặc là nghĩa chung của mọi người, vì thế cần kêu gọi khắp nước, nhóm
họp lòng dân"
72
. Từ ý thức trách nhiệm đó, họ vừa thiết tha kêu gọi nhân
dân, vừa nêu cao ý chí quyết tâm chống giặc của mình. Các thân hào, nghĩa
sĩ Nam Định quyết tâm "phải cùng nhau bàn định uống máu ăn thề, trên
kính cáo với trời đất thần linh, rồi bàn với các quan tỉnh. Người giàu xuất
của, người nghèo giúp công. Lấy cha anh con cháu làm binh lính chân tay,
lấy nhân nghĩa, đạo đức làm đồng giáo đánh giặc"
73
. Các văn thân, sĩ phu
Nghệ An hô hào cùng nhau hợp sức đánh giặc: "Hội họp các bậc văn thân,
đồng lòng đồng sức hễ thấy lũ giặc ngu xuẩn ấy động đến đất nước chúng
ta và giảng đạo ở chỗ nào, thì lập tức biến báo cho nhau, đánh phá, chém
giết không tha đứa nào"
74
. Tinh thần chung sức, đồng lòng đó được khơi
dậy ở khắp nơi.
Tuy chưa có quan điểm chiến tranh toàn dân, toàn diện như ngày
nay, nhưng các văn thân, sĩ phu chủ chiến đã thấy, đã tin vào sức mạnh của
nhân dân và là người khởi đầu chiến lược vận động toàn dân tham gia đánh
đuổi giặc Pháp xâm lược.
Sau khi triều đình ký Hiệp ước Giáp Tuất, tinh thần chống triều
đình đầu hàng vốn đã có từ trước đó nay lại dâng trào mạnh mẽ và quyết
liệt hơn. Tiêu biểu cho tinh thần chống triều đình là cuộc khởi nghĩa Giáp
Tuất do Trần Tấn và Đặng Như Mai lãnh đạo ở Nghệ An. Mục đích khởi
nghĩa được xác định rõ ràng:
"Dập dìu súng bắn cờ siêu
Phen này quyết định cả triều lẫn Tây".
Cuộc khởi nghĩa diễn ra rầm rộ, thu hút được sự tham gia đông đảo
của nhiều quan lại và văn thân, sĩ phu yêu nước địa phương. Trước sự phát
