ngoại xâm đã hình thành và trở thành truyền thống tốt đẹp - vững
chắc, tự nó thu hút, động viên nhân dân tham gia chống giặc. Nhân
dân tự giác và tham gia đông đảo chừng nào tuỳ thuộc vào lực lượng
lãnh đạo đương thời nhận thức đúng - rõ yếu tố "dân", biết lấy dân để
tạo lập nền tảng vững chắc, là nhân tố cơ bản tạo thành sức mạnh tiến
hành kháng chiến. Như thế, giai cấp cầm quyền nào, nhà nước nào xác
định đúng, nêu lên và bảo đảm được lợi ích của dân trong cả quá trình
chuẩn bị chiến tranh, tiến hành chiến tranh và đặc biệt sau khi giành
thắng lợi, thì giai cấp đó, nhà cầm quyền đó sẽ huy động được đông
đảo người dân vào cuộc chiến và giành thắng lợi.
Do điều kiện luôn phải đương đầu với những thế lực ngoại
xâm lớn mạnh gấp nhiều lần nên tư tưởng "vị dân", "thân dân" là một
mạch ngầm xuyên thấm qua bao biến thiên của lịch sử Việt Nam, nó là
nhân tố căn bản tạo ra và nhân lên sức mạnh bảo đảm cho dân tộc Việt
Nam đương đầu và đánh bại nhiều cuộc chiến và bảo vệ vững chắc
độc lập, chủ quyền, toàn vẹn lãnh thổ. Cùng với thời gian, quan điểm
về "nhân dân" có sự kế thừa và phát triển; nói cách khác, khái niệm
"nhân dân" là một phạm trù có tính lịch sử, vận động và phát triển
cùng với những chuyển động, biến đổi của lịch sử. Một cách tổng quát
nhất, có thể thấy rằng, "dân" trong chiến tranh nhân dân ở những thời
đại hoặc triều đại khác nhau, có địa vị xã hội và thân phận khác nhau.
Trong thời phong kiến, khái niệm "dân", về thực chất, là "thần dân
phong kiến". Còn dân - nhân dân trong chiến tranh nhân dân thời đại
Hồ Chí Minh, mang ý nghĩa chính trị - cách mạng sâu sắc. Ở đây
người dân đã thoát khỏi thân phận "thần dân" để trở thành công dân
một nước độc lập. Vì thế, nếu dưới chế độ phong kiến, ở những thời
kỳ "vua sáng, tôi hiền", khi chủ trương "dĩ dân" - tức dựa vào dân đi
nữa thì trong quan niệm của giai cấp thống trị, "khoan thư sức dân",
"vị dân" vẫn chỉ giới hạn theo quan điểm giai cấp và điều kiện lịch sử
- "vị dân" trước quan niệm như ban phát ân huệ của bề trên cho kẻ
dưới, trước hết và chủ yếu vì lợi ích của giai cấp cầm quyền. Trong
