Quan điểm đó đã phản ánh niềm tin của các thủ lĩnh Lam Sơn về khả
năng và sức mạnh tiềm tàng của những người nông dân cày ruộng
nghèo khổ. Quá trình khởi nghĩa, Lê Lợi và Nguyễn Trãi còn chủ
trương: "Vỗ nuôi sĩ tốt, vời đón hiền giả, thu dụng nhân tài"
17
. Được
các tầng lớp nhân dân tham gia, khởi nghĩa phát triển thành chiến
tranh giải phóng, nghĩa quân được xây dựng thành quân đội, gồm
nhiều đạo quân, có cả quân bộ và quân thủy. Bên cạnh quân đội còn có
dân chúng vũ trang nổi lên đánh giặc và nhiệt tình giúp đỡ, gia nhập
quân đội. Khi biết tin Lê Lợi đóng quân gần thành Đông Quan, "hào
kiệt ở vùng kinh đô cùng với nhân dân ở các phủ huyện, các tù trưởng
ở các biên trấn đều tấp nập đến cửa quân nguyện ra sức đều chết để
đánh các thành giặc ở các nơi"
18
. Mô tả lực lượng hùng hậu và thanh
thế của quân Lam Sơn, trong một bức thư gửi Vương Thông, Nguyễn
Trãi đã viết: "Trước kia quân bất quá vài trăm người mà nay thì binh
phụ tử ở Thanh Hóa gần hai vạn, quân có tiếng là tinh tráng dũng cảm
ở Diễn Châu, Tân Bình, Thuận Hóa cũng lên đến vài vạn người, quân
đồng tâm hợp lực ở các lộ Giao Châu không dưới mười vạn, còn các
chiến sĩ khác cũng chẳng dưới ba mươi vạn. Trước thì thầy bạn thân
thiết phân tán các nơi, mà nay thì kẻ sĩ mưu trí tài thức theo về đông
đúc, không khác gì rừng cây rậm rạp, răng lược khít nhau. Trước thì
khí giới tay không mà nay thì thuyền chiến ngất mây, áo giáp rực sáng,
tên đạn chất đống, thuốc súng đầy kho"
19
. Chính lực lượng nghĩa quân
hùng hậu đó được tổ chức từ "bốn phương manh lệ", tức là từ dân
chúng lao động nghèo, qua chiến đấu lần lượt lập được nhiều chiến
công, cuối cũng đánh thắng quân Minh, giải phóng đất nước.
Sau thắng lợi, kế thừa và phát triển quan điểm vũ trang toàn dân,
xây dựng lực lượng vũ trang từ nhân dân thời Lý, Trần và đúc kết kinh
nghiệm xây dựng lực lượng vũ trang trong kháng chiến chống Minh, các
vua triều Lê Sơ đã tổ chức lực lượng vũ trang rộng khắp, nhiều thứ quân,
bao gồm: quân triều đình, quân ở các lộ và các đạo, hương binh và dân binh
ở làng xã. Vương hầu không có quân riêng. Triều Lê cũng thực hiện chính
