kỵ binh, vương triều Trần chủ trương xây dựng, phát triển lực lượng thủy
binh để đánh giặc theo sở trường của ta. Chính nhờ có lực lượng thủy binh
mạnh nên quân đội nhà Trần rất chủ động khi tạm thời rút lui để bảo toàn
lực lượng cũng như cơ động nhanh khi tổ chức phản công chiến lược đập
tan từng cánh quân giặc, tiêu biểu là trận quyết chiến trên sông Bạch Đằng
lịch sử. Nét đặc sắc khác trong lực lượng vũ trang thời Trần là vai trò chiến
lược của lực lượng dân binh. Do những nhà lãnh đạo quốc gia đã có nhận
thức sâu sắc về tầm quan trọng của lực lượng đó nên đã thể chế hóa, động
viên, tạo điều kiện để mọi người dân tham gia sự nghiệp đánh giặc giữ
nước. Bởi vậy, trong cả ba lần kháng chiến chống Mông - Nguyên, họ là
lực lượng đánh giặc tại chỗ đông đảo và có hiệu quả, góp phần to lớn vào
thắng lợi chung. Ngoài ra, còn phải kể đến lực lượng quân vương hầu, quý
tộc, phát triển mạnh ở triều Trần. Lực lượng đó, thời bình không nhiều
nhưng khi chiến tranh xảy ra, được triều đình cho phép, các vương hầu, quý
tộc không chỉ tuyển mộ các gia nô, thân thuộc mà còn tuyển mộ các tráng
đinh ở các làng xã lân cận tạo thành các đạo quân cứu nước, có thể đông
đến hàng nghìn, hàng vạn người. Các đạo quân đó không còn mang tính
chất quân của các địa phương bảo vệ thái ấp nữa mà trở thành một bộ phận
quan trọng của quân triều đình. Lịch sử đã ghi nhận đạo quân của Trần
Quốc Toản với lá cờ thêu sáu chữ vàng: "Phá cường địch, báo hoàng ân"
tung bay nơi chiến trận, chiến đấu lập công, góp phần vào thắng lợi chung
của sự nghiệp cứu nước vẻ vang thời Trần.
Thời Lê Sơ, nhà nước phong kiến phát triển, quân đội vừa là công
cụ thống trị của nhà nước, đồng thời cũng là lực lượng nòng cốt trong việc
củng cố quốc phòng, bảo vệ nền độc lập, bảo toàn và mở rộng lãnh thổ
quốc gia. Quân đội triều Lê Sơ được xây dựng và phát triển trên nền tảng
lực lượng nghĩa quân thiện chiến làm nên thắng lợi của cuộc khởi nghĩa
Lam Sơn. Do nhận thức đúng tầm quan trọng của lực lượng quân sự trong
dựng nước và giữ nước, các vua Lê rất chú trọng đến xây dựng và phát
triển về mọi mặt để có được quân đội hùng mạnh.
