Điểm mới so với các vương triều trước đó là triều Lê Sơ chủ
trương xây dựng quân đội theo hướng thống nhất và tập trung, vua
trực tiếp nắm giữ quyền điều hành quân đội; các quý tộc, quan lại
không được phép lập các đội quân riêng. Đối với quân thường trực, Lê
Thái Tổ chia làm hai loại: quân cấm vệ và quân các đạo. Quân cấm vệ
được chia thành quân ngự tiền và quân thiết đột. Quân ngự tiền đóng ở
kinh thành có nhiệm vụ bảo vệ vua và hoàng thành. Quân thiết đột làm
nhiệm vụ bảo vệ kinh thành và cơ động chiến đấu. Quân các đạo đóng
giữ ở các địa phương được chia thành vệ theo 5 đạo hành chính
(Đông, Tây, Nam, Bắc, Hải Tây). Dưới vệ là các đơn vị sở, đội, ngũ.
Đến triều vua Lê Thánh Tông, cùng với việc cải cách hành chính, chia
cả nước thành 13 đạo, tổ chức quân đội cũng được cải tổ một cách
toàn diện tạo thành một quân đội thống nhất với hệ thống tổ chức chặt
chẽ, quy củ. Theo đó, lực lượng quân đội được chia thành hai bộ phận:
Quân triều đình và quân các địa phương. Quân triều đình gồm cấm
binh (còn gọi là cấm vệ quân) và quân ngũ phủ. Cấm binh được chia
thành vệ, sở vẫn làm nhiệm vụ như cấm vệ của các triều trước đó, tức
là bảo vệ vua, hoàng cung và kinh thành. Còn quân ngũ phủ được xác
định rõ là bộ phận quan trọng của quân đội do triều đình trực tiếp quản
lý, thường trực đóng giữ trên các địa bàn trọng yếu của đất nước. Lực
lượng này không chia theo đơn vị hành chính mà chia theo phủ (phủ
lớn hơn đạo, gồm 2 hoặc 3 đơn vị hành chính). Dưới phủ là vệ, sở, ty,
đội. Nhận xét về tổ chức quân ngũ phủ, sử gia Phan Huy Chú viết:
"Binh chế đời Hồng Đức, đại lược ngoài cấm binh ra thì binh các đạo
chia thành 5 phủ, chức đô đốc đứng đầu nắm đại cương..."
28
. Năm đô
đốc thống suất lực lượng quân đội ở các phủ về phương diện sổ sách,
quân số, nhưng không có quyền điều động binh lính. Bộ binh phụ
trách tuyển bổ các quan võ, điều khiển và huấn luyện quân đội nhưng
cũng không có quyền sai phái các tướng sĩ. Triều Lê Sơ không đặt
chức tổng chỉ huy quân đội và bãi bỏ chức tể tướng nhằm tập trung
quyền lực quân chính vào tay nhà vua. Trong những lần xuất quân lớn,
