triều đình nhà Trần huy động và phát huy, làm nêncác chiến công oanh
liệt ở Đông Bộ Đầu, Hàm Tử, Chương Dương, Tây Kết, Vạn Kiếp...,
nhất là chiến thắng Bạch Đằng năm 1288, đã tiêu diệt hàng chục vạn
quân xâm lược, khiến kẻ thù phải khiếp sợ, không dám xâm phạm đến
nước Việt Nam nữa. Chính vì thế mà rất nhiều quan điểm tư tưởng
quân sự tiến bộ đã nảy sinh và phát triển trong triều đại này.
Từ thế hệ này qua thế hệ khác, ngọn lửa chiến tranh vì đại
nghĩa đã tôi luyện truyền thống yêu nước và ý chí độc lập tự chủ của
dân tộc Việt Nam. Trước họa xâm lăng, thái độ duy nhất của toàn dân,
của cả nước là quyết đứng lên chiến đấu "quét sạch nó đi". Lời tuyên
bố đanh thép của Trần Thủ Độ vào lúc gay go nhất của cuộc kháng
chiến: "Đầu tôi chưa rơi xuống đất, xin bệ hạ đừng lo" (1258); những
tiếng hô: "Quyết đánh" của các bô lão vang lên trong Hội nghị Diên
Hồng mùa Đông năm Giáp Thân (1284); lời thề "Sát Thái" (giết giặc
Mông – Thát) trên cánh tay mỗi tướng lĩnh và quân sĩ nhà Trần
(1285); tinh thần quyết chiến của Trần Quốc Tuấn: "Bệ hạ muốn hàng
trước hết hãy chém đầu tôi đi đã" (1287); tinh thần chiến đấu của Lê
Tần, Trần Bình Trọng, Trần Quốc Toản
3
, v.v. trong kháng chiến chống
Mông - Nguyên là ý chí, khí phách của toàn quân, toàn dân, là tiếng
nói chung của cả dân tộc... Dưới thời Trần, lòng tự hào, tinh thần tự
tôn dân tộc thể hiện rõ trong nhiều tác phẩm văn học và sử học, như
Hịch tướng sĩ của Trần Quốc Tuấn, bài thơ Cối kê cựu sự... của vua
Trần Nhân Tông, Đoạt sáo Chương Dương độ của Trần Quang Khải,
bài Bạch Đằng giang phú của Trương Hán Siêu hay sách Đại Việt sử
ký của Lê Văn Hưu, v.v.. Tư tưởng, lý luận quân sự của Trần Quốc
Tuấn thể hiện nổi bật trong Hịch tướng sĩ trong Binh thư yếu lược,
Vạn Kiếp tông bí truyền thư và trong lời căn dặn của ông về kế sách
giữ nước trước vua Trần Anh Tông năm 1300. Không chỉ tỏ rõ trong
thơ văn, trong các bộ sử, mà cả trong các tác phẩm còn đậm chất thần
thoại, cổ tích, như Việt điện u linh, Lĩnh Nam chích quái,... Tư duy, tư
tưởng quân sự thời Lý - Trần phát triển ở tầm cao mới.
