Việc dùng ròng chữ Tàu ở một xứ mà hầu hết dùng tiếng Việt là một
điều không thể có được. Những tên xứ, tên người, tên cây cỏ, tên thú, tên
chim đều đặt bằng tiếng của người bản xứ, thì tất nhiên trong các giấy tờ
mua bán, khế ước, công văn, bắt buộc phải dùng cách nhái giọng mà ghi
chép – Chữ nôm phải phát sanh vì lẽ ấy. Các sử sách đều chép rằng Sĩ
Nhiếp đã cho dịch các kinh sách Tàu ra tiếng ta. Mà khi đã dịch ra tiếng ta
rồi, muốn ghi chép lời dịch ấy, nếu không dùng chữ nôm, thì làm sao được
? Vậy chữ nôm đã xuất hiện hoặc từ đời Sĩ Nhiếp, hoặc trước hơn. Nhờ có
chữ nôm nầy, sau mới chép được các áng văn hay, những lời ca dao đẹp mà
truyền lại.
10. Tuy tiếng Tàu, chữ Hán tràn qua, chữ nôm xuất hiện, làm cho một
số đông người bản xứ nhiễm được văn hóa Tàu, song số đông ấy vẫn là
thiểu số. Còn hạng bình dân bị ghép vào cảnh bóc lột, áp bức quá nhiều,
không có thì giờ học tập chi cả. Phải làm lụng cả ngày, họ chỉ có thể dùng
được những bài hát dính dấp đến công việc làm ăn của họ, hoặc khi để ru
con. Ngay đến việc dạy con, họ chỉ đem những điều rất thực tiễn mà phả
vào những lời dễ dàng, tức là lời thơ.
Do đó mà văn chương bình dân xuất hiện.
Trong những di tích của nền văn chương bình dân nầy, như ca dao, tục
ngữ… không có dấu vết của tiếng Hán Việt, mà chỉ ròng tiếng ta đặt theo
cú pháp hoàn toàn ta. Điều đó cho phép ta kết luận rằng « trong thời thượng
cổ nầy, tiếng Hán Việt tràn qua nước ta, nhưng chưa thâm nhập vào đại
chúng được và chỉ làm thừa ngữ cho một nền bác học mà thôi ».
c) Tiếng Việt ở thời trung cổ (từ lập nước cho đến dứt nhà Hồ, thế kỷ X
đến đầu thế kỷ XV)
11. Tuy dân Việt Nam cổi được ách đô hộ nhưng ảnh hưởng của chế-
độ nô lệ còn lại rất nặng nề. Nhứt là khi trước thì ở công đường, nơi trường
học, thảy thảy đều dùng Hán học, tiếng nói của người bản xứ bị dồn ép vào
địa vị thấp kém, làm sao có đủ thuật ngữ mà diễn tả những cái gì trừu
