rộng, các nhà giảng đạo đời Lý đã khắc ván mà in kinh. Thế mới biết nghề
nầy xuất hiện rất sớm.
Nhờ vậy mà các tiếng Hán Việt được truyền rất mau lẹ, thành đại
chúng hóa. Nhưng một kết quả của sự đại chúng hóa ấy là người bình dân
đọc trại giọng đi, và những tiếng trại giọng ấy thành hẳn một tiếng Việt
mới, dùng theo cú pháp hoàn toàn Việt Nam, hoặc trong câu, hoặc trong
chữ ghép. Nhờ vậy mà tiếng Việt Nam được giàu vừa thêm tiếng Hán Việt,
vừa thêm tiếng Tàu bị hoàn toàn Việt hóa.
13. Trong ba đời Lý, Trần, Hồ, nhờ chánh sách Nam tiến và đồng hóa
các dân bị chinh phục ở miền Nam, mà tiếng Việt được giàu thêm các tên
cây, tên cỏ, tên thú, tên chim, tên các tục riêng của những người vùng nầy.
Trong đời nhà Trần, phong trào học tiếng Chàm, Mèo, Mường, Mán rất
thạnh hành và đã đem lại cho Việt Nam nhiều tiếng mới.
14. Đi đôi với sự trở nên giàu thạnh nầy, tiếng Việt bắt đầu có địa vị
quan trọng trong văn chương. Các sách từ xưa đến nay đều bảo rằng tiếng
Việt được dùng vào văn chương là chỉ khởi đầu từ khi Hàn Thuyên viết bài
văn đuổi cá sấu bằng chữ nôm mà ném xuống sông. Nhưng nói như vậy,
tức là phê phán một cách nông nổi. Nếu nhận rằng văn chương bình dân, ca
dao, tục ngữ, truyện cổ tích, cũng là văn chương, lối văn chương truyền
khẩu, thì tiếng Việt đã được dùng từ bao giờ.
Nói cho đúng, thì bắt từ ngày ấy, các người có học đua nhau dùng chữ
nôm mà chép các sáng tác của mình. Lại cũng thấy sử chép rằng trong các
cuộc thi, thỉnh thoảng có khi ra bài văn tiếng nôm chớ không những thi chữ
nho mà thôi. Đến nay hãy còn nhiều tác phẩm có giá từ đời nầy truyền lại.
Cuộc tiến bộ của tiếng Việt từ đấy rất dồi dào và đến mực cao nhứt
của nó vào đời nhà Hồ. Hồ Quí Ly là ông tổ xướng ra cái chủ trương người
Việt Nam dùng tiếng Việt Nam trong mọi ngành hoạt-động của mình. Hồ
Quí Ly lúc được Nghệ Tông ban cho gươm và cờ thì làm thơ nôm tạ ơn, lúc
ở ngôi thì dùng chữ nôm mà làm sắc chiếu ban biểu ra trong dân, dịch kinh
sách của Tàu để dạy học.
