28. Đáng chủ ý nhất là sự biến đổi hai âm xưa, mà nay ta không còn
nói nữa, nhưng hãy còn dấu tích : âm bl và âm dj. Âm bl đến thế kỷ XVII
hãy còn và các sách của những nhà truyền đạo còn chép. Về sau, phần l
trong âm ấy theo luật chung mà biến thành r (như trong chữ liêm đổi ra
rèm). Sau nữa, miền bắc lướt qua phần b và đọc sai phần r đi thành gi. Thế
là blời biến ra giời vậy. Còn miền nam thì biến phần b kia ra t và dọc là tr.
Thế là blời đổi ra trời. Hầu hết những tiếng ở bắc nói gi mà trong nam lại
nói tr đều biến theo luật ấy. Như tranh : gianh, tro : gio, trai : giai, trăng :
giăng, v.v…
Còn âm dj thì đến thế kỷ XVI đã bắt đầu phân hóa khá rồi. Vì vậy mà
các nhà truyền giáo phải ghi trên mỗi chữ phần nào phải nhấn mạnh. Như
phải nhấn mạnh phần d theo Âu Châu, thì ngang một cái trên chữ để phân
biệt. Về sau, cùng một tiếng mà miền nam nhấn mạnh một phần, miền bắc
nhấn mạnh một phần, đổi thành hai tiếng khác nhau. Như đa : da, đĩa : dĩa.
Những sự biến âm như thế nầy cần phải khảo cứu lại để tìm gốc chữ,
gốc nghĩa, hoặc để viết cho đúng chánh tả. Thí dụ : dành để thì viết d,
nhưng giành giựt thì phải viết với gi vì nó từ chữ tranh mà biến đi.
29. Những sự thay đổi theo luật biến âm nầy đã nhào lộn, uốn nắn hầu
hết những tiếng Hán Việt mà ta đã mượn của Tàu từ đời bị đô hộ. Những
tiếng ít thông dụng thì còn giữ được nguyên. Những tiếng nào được bình
dân thường dùng đều bị thay đổi ít nhiều theo luật biến âm nầy. Vì vậy mà
tiếng mượn của Tàu chia ra làm hai loại :
1) Loại Hán Việt : tâm, phế, trung, ngoại…
2) Loại Việt hóa : tim, phổi, trong, ngoài…
Cùng một nghĩa, có khi ta có sẵn tiếng ta, rồi kèm thêm hai loài tiếng
mượn. Thành ra kẻ làm văn có ba bốn thứ tiếng để thay đổi, hầu chọn một
âm hưởng vừa ý mình. Đứng về phương diện dó, ta có thể nói rằng tiếng
Việt là giàu vậy.
30. Tiếng Việt cũng có những tiếng cùng dòng để trỏ những ý niệm có
nguồn gốc giống nhau. Nhưng tiếng Việt Nam không thể đổi hình thức
