được, thì lại do theo luật biến âm mà tạo những tiếng cùng dòng. Như ta
mượn của Tàu tiếng nam, nhưng để chỉ thứ tiếng của người Việt Nam, thì
ta nói tiếng nôm, và gió từ phương nam thổi lên ta gọi là gió nồm. Đó là
những tiếng cùng dòng. Cũng như tiếng cung đem lại tiếng cong, rồi cóng,
còng, cõng.
31. Tánh chất sau cùng của tiếng Việt, thuộc về âm hưởng, và rất đáng
kể là hài thanh, nghĩa là dùng âm thanh mà làm cho nảy ra ý. Những câu
hay nhất được truyền tụng là những câu thơ của Hồ Xuân Hương kết nhiều
chữ không có trong từ điển mà gợi được cái ý muốn tả. Thế là tiếng Việt là
một thứ tiếng để khích động thính giác, khác hẳn với tiếng Tàu là một thứ
tiếng mà giá trị chỉ bật nổi lên khi được viết ra. Tiếng Tàu là thứ tiếng để
khích động thị giác nhiều hơn. Hai tánh cách khác hẳn như vậy làm cho
tiếng Việt không bị đồng hóa theo Tàu, mặc dầu trong hơn ngàn năm đô hộ
trực tiếp, hai ngàn năm bị ảnh hưởng văn hóa. Hai lần mất văn tự, lần trước
bỏ lối chữ giống chữ Mường để dùng chữ Hán, lần sau bỏ chữ nôm mà
dùng chữ quốc ngữ, tiếng Việt không hề hấn chút nào. Đó là nhờ tánh cách
căn bản của nó là thứ tiếng để nghe.
b) Những đặc tánh về nghĩa chữ
32. Trong tiếng Việt ngày nay, phần nhiều là tiếng mượn của Tàu,
hoặc là tiếng Hán Việt vừa đơn, vừa kép, hoặc là tiếng đã Việt hóa. Những
tiếng về loại nầy thì mỗi âm riêng đều có nghĩa.
Còn một phần ít hơn, song cũng quan trọng, là những tiếng hoàn toàn
nôm. Xét về phần nầy, người khảo cứu có thể đặt một câu hỏi vô cùng quan
hệ. Ấy là, tiếng Việt là một thứ tiếng đơn âm hay là một thứ tiếng phức âm.
Những nhà ngôn ngữ học Âu tây, vì khảo cứu không đến chỗ đến nơi,
quả quyết rằng tiếng Việt Nam là một thứ tiếng đơn âm. Những nhà viết
sách ta, vì thiếu óc phê phán, cũng lặp lại sự sai lầm ấy. Tuy nhiên, trong
tiếng thuần nôm, có lắm tiếng một âm một mà có đủ nghĩa rồi. Nhưng trong
bất cứ thứ tiếng đa âm nào mà chẳng có những tiếng như vậy ?
