mua là ý niệm chánh, phải nói trước, lầm là phụ nghĩa, phải nói sau ; than
là trừu tượng hơn, phải nói trước hết, rồi đến quả bàng để hình dung phải
nói kế đó, còn đốt không đượm là một tánh cách vừa cụ tượng hơn hết, vừa
sau hết, nên nói ở chót.
Đây là một bằng cớ quyết định về sự tiếng Việt và tiếng Tàu là hai thứ
tiếng khác dòng nhau, mặc dầu ta mượn của Tàu rất nhiều.
45. Nhưng khi ta ghép nhiều tiếng Hán-Việt lại thành ra một thành
ngữ trỏ một ý niệm mà thôi, thì trong phạm vi của thành ngữ ấy, ta phải
theo mẹo luật của tiếng Tàu, tức là nghịch lại, từ cụ thể đến trừu tượng. Thí
dụ : trung tâm điểm, siêu hình học, v.v…
Như vậy thì người Việt Nam phải thạo hai ngữ pháp, của tiếng nôm và
của tiếng Hán Việt. Ngữ pháp nôm thì để dùng vào lời hoặc để ghép những
tiếng nôm lại thành ra một thành ngữ nôm. Ngữ pháp Hán Việt thì dùng
vào việc ghép những thành ngữ Hán Việt.
46. Nhưng một khi thành ngữ Hán Việt ghép xong rồi, thì cả khối nó
giá trị như là một tiếng nôm. Thế là hai ngữ pháp hóa hợp lại mà làm cho
tiếng được tế nhị hơn. Ví dụ : Xã hội chủ nghĩa và chủ nghĩa xã hội, nhờ sự
phân biệt ngữ pháp ấy mà trỏ được hai ý niệm khác nhau (socialisme và
doctrine sociale).
47. Trong tiếng Việt Nam cũng như trong các thứ tiếng, người viết văn
tùy nơi ý mình mà sửa đổi vị trí của những tiếng cần phải làm cho bật nổi
lên, khi thì để ở đầu câu, khi ở cuối câu. Nhưng đó là những ngoại lệ chứng
minh thêm sự quan trọng của luật vị trí trong tiếng Việt mà thôi.
48. Tiếng Việt cơ cấu theo một lối khác hẳn với các ngôn ngữ phương
tây, nên không có « tự loại ». Gần đây, một vài người toan bắt chước theo
Âu châu mà phân biệt tự loại. Nhưng kết quả rất kỳ quặc.
Ta hãy lấy câu sau đây mà xét thử : Nếu cây viết máy của anh đã hư à,
thì lấy cây viết mực nầy mà viết cho hết bài thi viết đi ! Trong câu có bốn
chữ viết. Chữ đầu không thể tách riêng được : nó phải đi chung trong một
khối cây viết máy vì ba âm nầy chỉ trỏ một vật mà thôi. Chữ thứ hai cũng
