Will Durant
Lịch sử văn minh Ấn Độ
Người dịch: Nguyễn Hiến Lê
CHƯƠNG III -
TỪ ALEXANDRE TỚI AURENG-ZEB
I. CHANDRAGUPTA
Vua Alexandre vô Ấn Độ - Nhà giải phóng: Chandragupta – Dân chúng –
Đại học Taxila – Cung điện – Một ngày của một ông vua – Một Machiavel
thời cổ - Tổ chức hành chánh – Luật pháp – Y tế - Giao thông và chuyên
chở, đường sá – Cơ quan hành chánh ở các thành thị
Năm 327 trước Công nguyên, Đại đế Hi Lạp Alexandre mới chiếm xong
Ba Tư, xua quân qua đèo Hindoukouch tiến vô Ấn Độ. Trong một năm ông
xông pha trong các tiểu quốc trù phú ở Tây Bắc, trước kia thuộc đế quốc Ba
Tư, tới đâu cũng bắt dân chúng cung cấp lương thực cho đại quân của ông
và đóng thuế cho ông. Đầu năm -326, ông vượt sông Indus, vừa đánh vừa
tiến từ từ xuống phương Nam và phương Đông, qua các xứ Taxila và
Rawalpindi. Ông gặp và đánh tan đạo quân của vua Porus gồm 30.000 bộ
binh, 4.000 kị binh, 300 chiến xa và 200 thớt voi, giết 12.000 quân của
Porus. Porus đã anh dũng chiến đấu tới cùng, cho nên khi ông ta đầu hàng,
Alexandre vừa phục sự can đảm, vừa khen vóc dáng to lớn, tướng mạo
đường đường lẫm liệt của ông, hỏi ông muốn được đối xử ra sao. Vua
Porus đáp: “Alexandre, ông nên đãi tôi vào hàng quân vương”. Alexandre
đáp: “Đành rồi, đó là chuyện của tôi, nhưng ông cho tôi biết ông muốn gì
hơn cả”. Porus bảo Alexandre hỏi như vậy là đủ cho mình mãn nguyện rồi,
không đòi gì nữa. Lời đáp đó làm cho Alexandre thích chí, và Alexandre
cho Porus làm vua trọn phần Ấn Độ mà ông mới chiếm được. Từ đó, Porus
phải lệ thuộc xứ Macédoine (tổ quốc của Alexandre) nhưng là đồng minh
trung tín và cương nghị. Alexandre muốn tới biển đông – tức vịnh Bengale
