Ajanta. Ngai vàng của Pulakeshin bị vua Pallava lật đổ, và ông vua này
thống trị Trung Ấn trong một thời gian ngắn. Ở cực Nam, và từ thế kỉ thứ I,
các bộ lạc Pandya đã thành lập một vương quốc gần Madura, Tinnevelly và
vài phần của Travancore, họ xây cất ở Madura một đền thờ vĩ đại và vô số
công trình kiến trúc nhỏ hơn, làm cho Madura thành một trong những đô
thị đẹp nhất thời Trung cổ Ấn Độ. Nhưng rồi họ bị các bộ lạc Chola đánh
tan, sau bị bọn Hồi xâm chiếm. Người Chola cai trị cả hai miền từ Madura
tới Mabras, phía Tây tiến tới Mysore. Họ đã xuất hiện từ thời Thượng cổ vì
trong các sắc lệnh của Açoka có nói tới họ, nhưng tới thế kỉ thứ IX chúng
ta không biết gì về họ cả, thế kỉ này họ mới thịnh lên, mở màn cho một loạt
xâm lăng và tất cả các tiểu vương Nam Ấn, cả Tích Lan nữa, phải triều
cống họ. Rồi họ suy lần và phải lệ thuộc quốc gia lớn nhất miền Nam,
Vijayanagar
Vijayanagar – tên này vừa là tên một vương quốc, vừa là tên một kinh đô –
gợi cho ta niềm hoài cảm về sự phù du của vinh quang và tính mau quên
của loài người. Thời cực thịnh, nó gồm các tiểu quốc hiện nay của bán đảo,
kể cả Mysore và Madras. Muốn biết thời đó nó thịnh ra sao chỉ cần nhớ
rằng vua Krishna Raya, trong trận Talikota, chỉ huy 703.000 bộ binh,
32.600 kị binh và 551 thớt voi, chưa kể mấy trăm ngàn người, nào là con
buôn bán đồ vặt, theo quân đội, gái điếm và cả một bọn giang hồ thời xưa
thường bu chung quanh một đạo quân ra mặt trận. Chính sách chuyên chế
dịu bớt nhờ cái lệ cho các làng tương đối tự trị và nhờ thỉnh thoảng có được
một minh quân nhân từ. Krishna Raya thống trị Vijayanagar ngang thời vua
Henri VIII ở Anh
và có thể so sánh với ông vua cực đa tình này. Ông
công bằng, đại độ, bố thí nhiều, tôn trọng tự do tín ngưỡng, yêu và khuyến
khích văn chương, nghệ thuật, tha tội cho kẻ địch bại trận, không phá thành
thị của địch, và siêng năng trị nước. Một nhà truyền giáo Bồ Đào Nha,
Domingo Paes (1522)
, viết về ông như sau:
Ông là ông vua hoàn toàn nhất, được dân kính sợ nhất; tính tình vui vẻ,
ông tiếp đãi các người ngoại quốc một cách niềm nở, lễ độ… Đáng là một
