những chiến tranh xâm lăng ở Cận Đông mà người La Mã biết thứ len ở
trên cây đó. Những người Ả Rập qua Ấn thế kỉ thứ IX kể rằng: “Ở xứ đó
người ta dệt những thứ vải tuyệt hảo, không đâu bằng, mịn và nhẹ tới nỗi
cuốn lại cho luồn qua một chiếc vòng nhỏ được”. Người Ả Rập thời Trung
cổ học được của người Ấn nghệ thuật đó, và tiếng Ả Rập quttan là nguồn
gốc tiếng coton (bông vải) của Pháp
. Tiếng mousseline mới đầu trỏ
những hàng dệt rất mịn tại Mosoul, theo phương pháp Ấn Độ; vải calicot
(vải chúc bâu) sở dĩ có tên đó là vì những mẫu đầu tiên nhập cảng vô châu
Âu năm 1631 do châu thành Calicut sản xuất, mà châu thành này nằm trên
bờ biển Tây Nam Ấn. Marco Polo viết về tỉnh Gujerat năm 1293 như sau:
“Đồ thêu ở đây đẹp nhất thế giới”. Còn thứ khăn “san” ở Cachemire, và
những tấm nệm ở Ấn, hiện nay vẫn còn nổi danh vì dệt đẹp, màu sắc rực
rỡ, khéo léo. Nhưng nghề dệt chỉ là một trong vô số tiểu công nghệ Ấn Độ
thời xưa, và phường thợ dệt chỉ là một trong nhiều phường của họ. Châu
Âu thời đó phục sự khéo léo của thợ Ấn trong mọi ngành: đồ mộc, đồ đồng,
vàng, bạc, đồ ngà, đồ nhuộm, da thuộc, xà bông, thuỷ tinh, pháo thăng
thiên, xi măng, vân vân…
Năm 1260 sau Công nguyên, Trung Hoa mua các kính đeo mắt của Ấn Độ.
Bernier, thế kỉ thứ XVII, đi khắp Ấn Độ, thấy chỗ nào tiểu công nghệ cũng
phồn thịnh. Fitch, năm 1585, thấy một đoàn một trăm tám chục chiếc tàu –
y như một hạm đội – xuôi dòng sông Jumna, chiếc nào cũng chở đầy hàng
hoá mọi thứ.
Thương mại trong nước phồn thịnh, hồi xưa mà ngày nay cũng vậy, hai bên
đường đầy những quán tạp hoá, y như một cái chợ. Còn ngoại thương thì đã
có từ buổi đầu trong lịch sử Ấn Độ; những cổ vật đào được ở Sumérie, Ai
Cập, chứng tỏ rằng ba ngàn năm trước Công nguyên hai xứ này đã trao đổi
hàng hoá với Ấn Độ. Từ 700 tới 480 trước Công nguyên, Ấn Độ và
Babylone đã thông thương với nhau, tàu tấp nập qua vịnh Ba Tư, có lẽ “ngà
voi, khỉ và chim công” của vua Salomon từ Ấn qua bằng con đường biển
đó. Thời Chandragupta, tàu biển Ấn đi tới Miến Điện, Trung Hoa và trong
