hưởng của tôn giáo: người ta cho sự cho vay lấy lời là bỉ ổi, ghê gớm.
Mégasthène nói: “Người Ấn không cho vay [lấy lời] và cũng không biết đi
vay tiền. Họ cho rằng làm thiệt hại người khác hoặc chính mình chịu thiệt
hại, đều là trái với tục tổ tiên; vì vậy không khi nào họ kí hợp đồng và cũng
không khi nào đòi có bảo đảm”. Có dư tiền không biết làm gì thì họ chôn
cất hoặc mua đồ tư trang, dễ chứa trong nhà. Có lẽ vì họ không biết tổ chức
một hệ thống tín dụng thương mại mà châu Âu dễ thống trị họ. Nhưng mặc
dầu bị các tu sĩ Bà La Môn phản đối, sự buôn tiền lần lần cũng phát triển,
người Ấn cũng cho vay lãi; tuỳ tập cấp người hỏi vay, mà lấy lãi từ 12 tới
60% năm, trung bình là 20%. Không có lệ hễ phá sản thì vỡ nợ được, chết
đi mà không trả hết nợ, thì con cháu phải trả cho tới thế hệ thứ sáu mới
thôi.
Chính quyền đánh thuế nặng vào nông nghiệp và thương nghiệp. Nông dân
phải trả một thứ thuế từ một phần sáu tới một nửa số lúa gặt được, muốn
chở chuyên, trao đổi các hàng hoá trong nước phải chịu nhiều thứ thuế từng
miền nữa, y như châu Âu thời Trung cổ và thời nay
. Vua Akbar bỏ hết
các thứ thuế khác, chỉ giữ một thứ thuế điền thổ bằng một phần ba số thu
gặt được, thuế điền thổ đó nặng thật nhưng được cái lợi là năm nào được
mùa thì phải nộp nhiều, năm nào mất mùa thì phải nộp ít, và trong những
năm đói kém, dân nghèo có thể chết đói đấy, nhưng ít nhất cũng khỏi phải
đóng thuế, mát ruột được phần nào. Vì cái nạn đói kém vẫn thường xảy ra,
ngay cả trong thời phồn thịnh nhất của vua Akbar [1595-1598]. Nạn đói
năm 1556 đã làm chết biết bao người và có nơi người ta ăn thịt người.
Đường sá xấu, cách chuyên chở chậm chạp, lúa ở miền có dư khó mà chở
lại được miền thiếu.
Cũng như ở mọi xứ khác, Ấn Độ thời xưa có những kẻ quá giàu và những
kẻ quá nghèo, nhưng xét chung thì sự cách biệt giữa giàu và nghèo còn
tương đối ít hơn Ấn Độ hoặc châu Âu
ngày nay. Ở dưới cùng là một
thiểu số nô lệ, trên giai cấp đó là giới shudra, cao hơn nô lệ, gần như là
công nhân, mặc dầu tình trạng trong xã hội của họ cha truyền con nối, họ
