LỊCH SỬ VĂN MINH ẤN ĐỘ - Trang 196

hay tin Ngài tịch, bảo với mười chín tăng sĩ: “Khóc bấy nhiêu đủ rồi, rên rỉ
bấy nhiêu đủ rồi! Bây giờ chúng ta thoát li được đại Samana (Sa Môn) rồi.
Từ nay khỏi phải nghe hoài: “Điều này nên làm, điều nọ không nên”. Từ
nay chính mình tha hồ muốn làm gì thì làm, và khỏi bị bắt buộc làm điều
mình không muốn làm nữa”.

Họ lợi dụng ngay sự tự do đó và tự tách ra thành hai giáo phái. Hai thế kỉ
sau Phật Tổ tịch, di sản tinh thần của Ngài chia thành mười tám giáo phái.
Những Phật tử ở Nam Ấn và Tích Lan còn giữ đúng trong một thời gian
giáo lí giản dị và thuần khiết của Ngài, mà người ta gọi là Hinayana (Tiểu
thặng hay Tiểu thừa): họ thờ Phật Tổ không phải như một vị thần mà như
một vị truyền đạo vĩ đại, và Thánh kinh của họ là những bản bằng tiếng
Pali chép giáo lý nguyên thuỷ. Trái lại, tại khắp Bắc Ấn, Tây Tạng, Mông
Cổ, Trung Hoa và Nhật Bản người ta theo giáo lí Mahayama (Đại thặng
hay Đại thừa) mà Hội nghị tôn giáo Kanishka đã xác định rồi truyền bá;
những nhà thần học này tuyên bố rằng Phật Tổ là Đấng Thần Linh, chung
quanh Ngài có vô số Bồ Tát, La Hán; họ theo phép tu khổ hạnh yoga của
Patanjali và in một bản kinh mới bằng tiếng sanscrit; kinh này mặc dầu
chứa đầy những tế vi siêu hình và thần học, tạo ra một tôn giáo được bình
dân (ở Ấn) theo nhiều hơn là đạo nghiêm khắc, bi quan của Thích Ca Mâu
Ni.

Đại thặng là một thứ Phật giáo pha nhạt vì có thêm nhiều vị thần, nhiều tập
quán, lễ nghi, huyền thoại Bà La Môn hợp với người Tartare ở Kushan,
người Mông Cổ ở Tây Tạng, mà vua Kanishka thống trị. Người ta tưởng
tượng một cõi trời trên đó có nhiều vị Phật, mà Phật Amida (A-Di-Đà),
Đấng Cứu Thế, được dân chúng thờ phụng nhiều nhất: phải có một Thiên
đường và một Địa ngục để khuyến thiện trừng ác chứ, thế là nhà vua có
cách dùng quân lính vào một việc khác nữa. Trong thần thuyết mới đó, các
vị thánh tối cao là các Bodhisattwa (Bồ Tát), tức những đấng đáng được lên
cõi Niết Bàn rồi (nghĩa là thoát vòng luân hồi rồi), nhưng tự nguyện đầu
thai trong nhiều kiếp nữa để giúp những những kẻ ở trên trần tìm được