người hoài nghi tăng lên, vì nhân loại càng điêu đứng thì càng tôn sùng
thần thánh, càng sung sướng thì càng nghi ngờ các ngài. Chúng tôi đã nói
về các Charvaka và các bọn tà giáo khác ở thời Phật Tổ. Còn một cuốn
sách cũng gần cổ như vậy nhan đề là một từ ngữ rất dài:
Shwasamvedyopanishad, tóm tắt tất cả các môn thần học vào trong bốn
điều dưới đây: 1.- Không có sự đầu thai, không có Thượng Đế, Thiên
đường, Địa ngục gì cả, không có cả vũ trụ; 2.- tất cả các sách tôn giáo
truyền lại đều là tác phẩm của bọn điên rồ tự cao tự đại. 3.- Thiên Nhiên
sáng tạo mọi vật rồi Thời Gian huỷ diệt mọi vật, người nào cũng được nhận
một phần sướng một phần khổ, sướng khổ nhiều hay ít không phải là vì ta
làm nhiều điều thiện hay nhiều điều ác. 4.- dân chúng bị các lời đẹp đẽ [của
các tu sĩ] mê hoặc, nên bám lấy các thần, các đền, các tu sĩ, chứ sự thật thần
Vichnou với một con chó thì cũng y hệt nhau, chẳng khác gì cả.
Trong Thánh kinh Ki Tô giáo, chép thêm thiên Truyền-đạo-thư
(Ecclésiastre, trong Cựu Ước), là điều khờ khạo ra sao, thì trong kinh điển
Phật giáo viết bằng tiếng Pali, chép thêm thiên về “Những câu hỏi của vua
Milida”
cũng khờ khạo như vậy. Thiên đó cũng cổ như Ki Tô giáo.
Vua Hi Lạp – Bactriane
tên là Ménandre
, cuối thế kỉ thứ I trước
Công nguyên thống trị miền Bắc Ấn, hỏi hoà thượng Nagasena (Na Tiên)
nhiều câu về tôn giáo. Nagasena đáp rằng tôn giáo không phải chỉ giúp cho
người tự giải thoát được khỏi cảnh khổ, mà còn chỉ bảo con đường giác
ngộ, chẳng cần biết có Thiên Đường, Thượng Đế hay không, vì sự thực
chẳng có Thiên Đường mà cũng chẳng có Thượng Đế. Anh hùng ca
Mahabharata mạt sát những kẻ hoài nghi, không tin thần, không tin có linh
hồn, chẳng cần biết chết đi, linh hồn diệt hay bất diệt; những kẻ như vậy
(cũng vẫn là lời trong anh hùng ca) “đầy dẫy trên mặt đất” và chết đi sẽ
phải chịu hình phạt mà thành chó rừng ăn xác thú: một con chó rừng đó bảo
rằng sở dĩ nó bị đầu thai mà sống cái kiếp khốn khổ tàn nhẫn, ăn những xác
hôi thối như vậy, vì một kiếp trước nó là “một người duy lí, chỉ trích cái
kinh Veda… đánh chửi các tu sĩ… chẳng tin gì cả, hoài nghi hết thẩy”.
