nóng) là những biến thể của cùng một bản thể; Udayana bảo mọi sức nóng
đều do mặt trời phát ra cả và Vachaspati, cũng như Newton, nghĩ rằng ánh
sáng gồm những phần tử li ti từ các vật phát ra và đập vào mắt ta. Các nốt
nhạc (âm nhạc hiệu) và âm trình (intervalle) đã được phân tích và tính một
cách khoa học trong các sách cổ Ấn Độ về âm nhạc
, trong đó có chép
cả luật chúng ta gọi là luật Pythagore: dây đờn, đo từ chỗ cột tới chỗ có
phím đàn, mà càng ngắn thì số rung càng nhiều, mà nốt nhạc càng cao. Sau
cùng chúng ta có lí do để tin rằng các nhà hàng hải Ấn ở đầu Công nguyên
đã dùng một la bàn gồm một mãnh sắt mỏng nổi trên mặt một bình đầy dầu
để biết hướng Bắc.
Nhờ y khoa và kĩ nghệ mà phát sinh môn hoá học. Chúng tôi đã nói qua
rằng cách nấu sắt của Ấn Độ thời cổ tuyệt hảo, và ở thời đại Gupta, kĩ nghệ
Ấn đã phát triển lắm; thời đó, ngay La Mã cũng phải nhận rằng Ấn là xứ
đứng đầu các nước khác về kĩ nghệ hoá học như ngành nhuộm, thuộc da,
chế tạo xà bông, thuỷ tinh, xi măng.
Từ thế kỉ thứ VI sau Công
nguyên, người Ấn tiến bộ hơn người Âu nhiều về vài ngành kĩ nghệ: họ là
bậc thầy về cách nấu khô (calcination), cất rượu, cách thăng hoa
(sublimation), nấu cách thuỷ, cách tạo ra ánh sáng mà không nóng, cách
hỗn hợp các bột thuốc mê và thuốc ngủ, chế các muối kim thuộc, các thuốc
viên, các hợp kim. Thời Thượng cổ phép tôi thép ở Ấn đã đạt tới mức hoàn
hảo mà châu Âu ngày nay mới theo kịp được. Theo truyền thuyết, vua Poru
muốn tặng vua Alexandre một vật cực quí, đã lựa không phải vàng bạc
châu báu mà một thỏi thép nặng khoảng mười lăm kí. Người Hồi đã mượn
của Ấn rồi truyền qua châu Âu nhiều thuật về kĩ nghệ hoá học, chẳng hạn
bí quyết chế tạo các lưỡi kiếm Damas là do người Ả Rập học của Ba Tư và
chính người Ba Tư lại học của người Ấn, đó chỉ là một trong nhiều thí dụ.
Thuật giải phẫu và môn sinh lí học, cũng như một phần của môn hoá học,
nhờ y học mà phát triển. Từ thế kỉ thứ VI trước Công nguyên, các y sĩ Ấn
đã mô tả các dây gân, cách chắp xương sọ, hệ thống lâm-ba (lymphatique),
thần kinh tùng (plexus nerveux), cân mạc (fascia), chi võng (tissu adipeux),
