LỊCH SỬ VĂN MINH ẤN ĐỘ - Trang 306

danh tiếng ở triều đại Kanishka. Xét cách xây dựng kịch đó, thấy một vai
hề giống với một mô hình truyền thống của tuồng Ấn Độ, người ta kết luận
rằng trước khi Ashvaghosha ra đời, tuồng đã là một hình thức nghệ thuật có
từ lâu ở Ấn Độ rồi. Năm 1910, người ta tìm thấy ở Travancore mười ba vở
viết bằng tiếng sanscrit mà người ta đoán là của Bhata (khoảng 350 trước
Công nguyên), một nhà soạn kịch trước Kalidasa mà Kalidasa rất khen tài.
Trong đoạn mở đầu vở Malavika, Kalidasa đã vô tình bày tỏ rất đúng rằng
cái gì cũng tương đối, khi xét về thời gian và… các hình dung từ. Ông ta tự
hỏi: “Chúng ta sau này có coi thường tác phẩm của các danh sĩ Bhasa,
Saumilla và Kaviputra không? Khán giả sau này có thể nào còn thích tác
phẩm một thi sĩ hiện đại, chẳng hạn Kalidasa không?”.

Cho tới thời mới đây, vở hí kịch cổ nhất của Ấn Độ mà chúng ta được biết
là tuồng “Chiếc xe đất sét”. Trong vở có ghi – nhưng điều này chưa chắc
đã đúng – rằng tác giả là một ông vua ít tiếng tăm, tên là Shudraka, hiểu rất
rộng về các kinh Veda, môn toán, mà cưỡi voi cũng tài, trong tình trường
cũng là một cao thủ. Dù sao thì ông vua đó quả là biết soạn tuồng. Vở của
ông là vở thú vị nhất của Ấn Độ còn truyền lại cho ta. Kịch khéo xen lẩn
truyền kì và tưởng tượng phóng túng, có những đoạn tả tài tình và những
đoạn thơ hay, giọng rất nhiệt thành.

Muốn cho độc giả nhận thấy những nét căn bản của hí kịch Ấn, tôi nghĩ
tóm tắt tình tiết trong vở còn hơn là phê bình dài dòng. Ở màn I chúng ta
thấy Charu-datta xuất hiện, chàng trước kia giàu có, rồi vì quá rộng rãi lại
gặp vận rủi nên hoá nghèo. Bạn thân của chàng, gã Maitreya, một người Bà
La Môn ngốc nghếch, đóng vai hề trong suốt vở kịch. Charu bảo Maitreya
làm lễ tế thần, nhưng gã từ chối: “Cúng tế làm quái gì, anh cầu nguyện thần
linh mà thần linh có giúp cho anh được chút gì đâu?”. Rồi bỗng một thiếu
nữ Ấn, con nhà sang trọng, rất giàu, chạy ùa vào sân nhà Charu để trốn một
kẻ đeo sát nàng, tên là Samsthanaka, em của ông vua đang trị vì. Charu
hiền lương, từ thiện bao nhiêu thì Samsthanaka tàn ác bấy nhiêu. Charu che
chở thiếu nữ, đuổi Samsthanaka đi, hắn doạ dẫm, chàng chỉ cười. Thiếu nữ