Will Durant
Lịch sử văn minh Ấn Độ
Người dịch: Nguyễn Hiến Lê
CHƯƠNG VIII (B)
IV. ĐIÊU KHẮC
Điêu khắc thời Thượng cổ - Điêu khắc thời Phật giáo – Phái Gandhara –
Thời đại Gupta – Thời đại “thuộc địa” – Phán đoán tổng quát.
Chúng ta không thể nào chép lại lịch sử liên tục của ngành điêu khắc Ấn
Độ, từ thời các tượng nhỏ ở Mohenjo-daro tới thời Açoka vì thiếu nhiều tài
liệu, nhưng như vậy không có nghĩa rằng nghệ thuật đã có hồi ngưng phát
triển. Có lẽ Ấn Độ bị dân tộc Aryen xâm lăng, hoá nghèo trong một thời
gian, không đục tượng đá nữa mà đục tượng gỗ; cũng có thể rằng dân tộc
Aryen mãi lo chiến tranh, chiếm đất mà không quan tâm tới nghệ thuật. Dù
sao thì những tượng đá đầu tiên hiện nay chúng ta được biết, đều xuất hiện
khá trễ, vào thời đại vua Açoka; nhưng thấy những nét đục rất khéo, ta
không thể không ngờ rằng trước thời đại đó, môn điêu khắc đã tiến bộ được
mấy thế kỉ rồi. Đạo Phật vốn ghét sự thờ phụng ngẫu tượng và mọi hình
ảnh, đã làm cản trở sự phát triển của ngành hoạ và ngành đục tượng. Phật
Tổ đã “cấm vẽ hình đàn ông và đàn bà”, và sự cấm đoán đó nghiêm khắc
gần như luật của Moïse, làm cho hai ngành đó bị thiệt hại nặng cũng như ở
Judée và các nước Hồi giáo. Nhưng lần lần đạo Phật bớt tính cách khắc
khổ, thì sự cấm đoán đó cũng được cởi mở và tín đồ cũng ham mê các biểu
tượng, các huyền thoại như dân tộc Dravidien. Khi nghệ thuật điêu khắc
xuất hiện trở lại (khoảng 200 trước Công nguyên), thì mới đầu chỉ là các
phiến đá chạm nổi làm hàng rào chung quanh các stupa (tháp) Phật, hoặc
các nấm mộ ở Bodh-gaya và Bharhut; nghĩa là lúc đó ngành điêu khắc chỉ
là một ngành phụ của nghệ thuật kiến trúc, chứ không thành một nghệ thuật
riêng. Ngành điêu khắc Ấn giữ địa vị phụ thuộc đó trong suốt lịch sử của
nó, và ưa kĩ thuật chạm nổi hơn là kĩ thuật đục thành tượng (ronde-bosse)
. Trong các đền Jaïn ở Mathura, các điện Phật ở Amaravati và Ajanta,
