đạt được mục đích đấy.
Tuy nhiên phải nhận rằng ngành điêu khắc ở Ấn không thể so sánh với
ngành văn thơ được về phương diện cao nhã, với ngành kiến trúc về
phương diện vĩ đại, hùng tráng, và với ngành triết học về phương diện thâm
thuý, nó chỉ phản ánh được những quan niệm mơ hồ, hỗn độn của các giáo
phái từng miền thôi. Nó hơn môn điêu khắc Trung Hoa và Nhật Bản đấy
nhưng không sao đạt được cái hoàn thiện lãnh đạm của nghệ thuật điêu
khắc Ai Cập, và cái vẻ đẹp linh động mà dễ cảm lòng người của các tượng
đá Hi Lạp. Muốn hiểu được bản tính và nguyện vọng của nó, ta phải có cái
lòng mộ đạo kính tín, nồng nhiệt của thời Trung cổ. Sự thực, chúng ta đòi
hỏi quá nhiều ở ngành điêu khắc và ngành hoạ Ấn; chúng ta phê phán
chúng cơ hồ như coi chúng là những hình thức nghệ thuật được hoạt động
tự do như ở nước ta; và chúng tôi có lẽ đã lầm, theo truyền thống tư tưởng
của phương Tây, tách các ngành đó riêng ra. Giá chúng ta, như người Ấn,
đặt chúng chung với ngành kiến trúc, coi chúng là những bộ phận của môn
kiến trúc vô song Ấn Độ, thì chúng ta có thể tự hào là đã tiến bộ được một
chút trong việc tìm hiểu nghệ thuật Ấn.
V. KIẾN TRÚC
1. KIẾN TRÚC ẤN ĐỘ
Trước Açoka – Thời đại Açoka – Kiến trúc Phật giáo – Kiến trúc Jaïn –
Các đền đài phương Bắc – Các đền đài đó bị tàn phá – Kiến trúc phương
Nam – Các đền đục trong một khối đá – Các đền xây cất.
