nhiều cột trụ to lớn, đầu cột đục hình loài vật; nhiều tu viện được trang
hoàng bằng cột, cổng, hàng rào trạm trỗ rất đẹp. Phía trong có một cái
chaitya, tức phòng họp, với các hàng cột để ngăn cách gian giữa với gian
các bên, lại có những trai phòng nhỏ cho các tu sĩ, và ở phía trong cùng, đối
diện với cửa, là một bàn thờ treo các thánh tích
. Một đền-hang vào
hàng cổ nhất mà cũng đẹp nhất trong số các đền-hang còn lại là đền Karle
ở vào khoảng từ Bombay tới Poona; người ta có thể nói rằng Phật giáo Tiểu
Thặng đã tạo được ở đó công trình kiến trúc danh tiếng nhất.
Các hang ở Ajanta, như chúng ta đã nói, chứa những bức hoạ đẹp nhất của
Phật giáo, với đền-hang Karle, đáng nói là những kiểu mẫu của nghệ thuật
hỗn hợp, nửa kiến trúc, nửa điêu khắc, đặc điểm của các ngôi đền Ấn Độ.
Hang số I và II có những phòng hội họp mênh mông, trần trạm trổ và vẽ sơ
sài nhưng rất có nghệ thuật, có những cột lớn đục đường xoi (cannelé),
chân vuông, phía trên tròn, trang hoàng hình tràng hoa, đầu cột rất lớn;
hang XIX có đặc điểm này là mặt tiền trang hoàng nhiều tượng bụng phệ
và nhiều hình chạm nổi rắc rối; trong hang XXVI có những cột trụ vĩ đại
chống một cái ngạch đầy hình chạm trổ mà chỉ những nghệ sĩ nhiệt tâm lắm
với tôn giáo mới có thể kiên nhẫn đục đẽo kĩ lưỡng như vậy được. Không
thể nào không nhận rằng các hang Ajanta là những công trình đẹp nhất
trong lịch sử nghệ thuật.
Trong số các chùa Phật khác chưa bị phá huỷ ở Ấn, có tính cách kích động
ta nhất là ngôi tháp lớn Bodh-gaya, kiến trúc lạ lùng, có những hình vòng
cung kiểu gô-tích (gothique)
mà xét ra thì có vẻ là xây cất từ đầu kỉ
nguyên. Xét kĩ thì về kiến trúc Phật giáo, ngày nay chỉ còn lại rất ít mà giá
trị của nó thuộc về phần điêu khắc hơn là phần kiến trúc; vì tinh thần
nghiêm khắc trong mấy thế kỉ của đạo đó, mà đền chùa đều cực đơn giản,
bề ngoài không có gì đẹp mắt, quyến rũ. Tín đồ đạo Jaïn chú ý tới kiến trúc
hơn, ở thế kỉ XI và XII đền của họ đẹp nhất Ấn Độ. Họ không tạo ra một
kiểu thức nào mới, mới đầu chỉ bắt chước đạo Phật, mà đục trong núi thành
một cái đền (như ở Ellora), rồi sau cóp kiểu đền thờ Vichnou và Shiva nhô
