LỊCH SỬ VĂN MINH ẤN ĐỘ - Trang 351

Ấn xây cất theo kiểu đó. Những ngôi kích động ta nhất là những ngôi trong
khu Bhuvaneshwara, thuộc tỉnh Orissa, mà ngôi đẹp nhất trong khu đó là
ngôi đền Rajarani để thờ thần Vichnou, xây cất vào thế kỉ XI. Thật là một
cái tháp vĩ đại, gồm những cột bán nguyệt chắp vào với nhau, chạm trổ đầy
tượng, đỡ những từng tháp bằng đá, càng lên cao càng nhỏ, toàn thể là một
cái tháp có những cạnh lõm vào, trên cùng là một cái vành tròn và một cái
chóp nhọn. Bên cạnh đó là đền Lingaraja lớn hơn nhưng không đẹp bằng;
nhưng trên vách và trên cái tháp, không có một phân vuông nào mà không
chạm trổ, tới nỗi công trình điêu khắc tốn gấp ba công trình xây cất. Người
Ấn tỏ lòng mộ đạo, sùng bái thần linh chẳng những trong việc xây cất
những ngôi đền to lớn mà cả trong việc chạm trổ, trang hoàng tỉ mĩ nữa; để
thờ thần thì làm cho đẹp tới đâu cũng vẫn là chưa đủ.

Chúng tôi biết rằng chỉ liệt kê các công trình kiến trúc khác ở Bắc Ấn, mà
không tả rành rọt và không phụ thêm hình thì sẽ làm cho độc giả chán ngắt.
Nhưng viết về văn minh Ấn Độ, thì làm sao có thể bỏ qua, không nhắc tới
các ngôi đền Surya ở Kanarak và Mudhera, ngôi tháp Jagannath Puri, cái
cửa Vadnagar tuyệt đẹp, các đền Sas-Bahu và Teli-ka-Mandir đục ngay
trong núi đá ở Gwalior, cung điện của vua Man Sing, cũng ở Gwalior, và
tháp Thắng trận ở Chitor. Cũng phải kể riêng các đền thờ ở Khajuraho của
giáo phái Shivaite nữa. Cũng tại nơi đó, mái tròn của cổng đền Khanwar
Math là một kiểu mẫu rất quí cho ta thấy tính cách hùng mạnh của kiến trúc
Ấn với tinh thần kiên nhẫn, tưởng tượng dồi dào của các nhà điêu khắc Ấn.
Đền thờ thần Shiva ở Eléphanta có những cột lớn đục đường xoi, những
đầu cột hình nấm, những hình chạm nổi khéo vô song, những tượng đá rất
đẹp, ngày nay đã hoang tàn rồi mà cũng còn cho ta được cái cảm giác về
một thời cường thịnh, nghệ thuật phát đạt của Ấn.

Chúng ta không thể nào đánh giá được đúng nghệ thuật Ấn Độ vì sự ngu
xuẩn và óc tín ngưỡng cuồng nhiệt của bọn xâm lăng đã phá huỷ hết các
công trình đẹp nhất của Ấn, còn lại bao nhiêu thì cũng hư hại tới một nửa.
Ở Eléphanta, bọn Bồ Đào Nha để tỏ rằng mình tận tâm phụng sự Chúa, đã