Will Durant
Lịch sử văn minh Ấn Độ
Người dịch: Nguyễn Hiến Lê
CHƯƠNG VIII (C)
2. KIẾN TRÚC “THUỘC ĐỊA”
Tích Lan – Java – Cao Miên – Dân tộc Khmer – Tôn giáo của họ - Angkor
– Đế quốc Khmer sụp đổ – Xiêm – Miến Điện.
Khi các tôn giáo Ấn Độ vượt biên giới và các eo biển mà truyền qua Tích
Lan, Java, Cao Miên, Thái Lan, Miến Điện, Tây Tạng, Khotan, Turkestan,
Mông Cổ, Trung Hoa, thì nghệ thuật Ấn cũng lan tràn theo vào các xứ đó
. “Ở châu Á, con đường nào cũng xuất phát từ Ấn Độ”
. Người Ấn
từ thung lũng sông Gange tiến xuống chiếm đảo Tích Lan ở thế kỉ thứ V
trước Công nguyên. Hai trăm năm sau, vua Açoka sai một hoàng tử và một
công chúa qua đó truyền bá đạo Phật. Mặc dầu phải chống cuộc xâm lăng
của dân tộc Tamil
, trong mười lăm thế kỉ mà dân Tích Lan vẫn bảo tồn
được nền văn minh phong phú của họ cho tới khi bị người Anh chiếm năm
1815.
Về kiến trúc Tích Lan, mới đầu xây cất những dagoba, tức những điện thờ
mái tròn như các stupa ở phương Bắc, sau họ mới dựng những ngôi đền lớn
như các đền hoang tàn tại cố đô của họ, Anuradhapura; họ cũng đục được
những tượng Phật đẹp nhất và vô số nghệ phẩm khác. Sau công cuộc xây
cất “Đền Răng Phật” ở Kandy, dưới triều đại vương cuối cùng của Tích
Lan, vua Kirti Shri Raja Singha, họ không tạo được công trình nào lớn lao
nữa. Kế đó họ mất độc lập, giới quí tộc suy tàn và không còn bọn người
giàu có, hiểu nghệ thuật, khuyến khích, bảo hộ nghệ sĩ nữa.
*
Thật đáng lấy làm lạ, ngôi chùa Phật lớn nhất – có vài nhà chuyên môn còn
