trụ Ấn nữa, cho nên nhiều thánh đường Hồi giáo, trong buổi đầu chỉ như
những đền Ấn xây cất lại làm chỗ cầu nguyện cho tín đồ Hồi. Nhưng chẳng
bao lâu họ
bỏ khuynh hướng mô phỏng đó đi và ta thấy xuất hiện một
kiểu thức hoàn toàn Hồi, tới nỗi du khách phải ngạc nhiên sao mà lăng Taj
Mahal lại xây cất trên Ấn Độ, nó ở Ba Tư, Bắc Phi hay Y Pha Nho mới hợp
chỗ chứ.
Ngôi tháp diễm lệ Kutb-Minar
đánh dấu sự chuyển tiếp giữa hai phái
đó. Nó là một bộ phận của một thánh đường do Kutbu-d-Din Aibak cho
xây cất ở cựu Delhi để ghi công thắng Ấn của ông vua Hồi khát máu đó;
người Hồi đã lấy những thành phần rời rạc của hai mươi bảy ngôi đền Ấn,
ráp lại mà dựng nên. Sau bảy thế kỉ dãi dầu mưa nắng, ngôi tháp vĩ đại cao
bảy mươi sáu mét đó – xây dựng bằng một thứ sa thạch (grès) đỏ rất đẹp,
kích thước rất cân đối, tầng trên cùng toàn bằng cẩm thạch trắng – hiện nay
vẫn được coi là một trong những công trình kiến trúc nghệ thuật bất hủ của
Ấn. Thường thường các vua Hồi ở Delhi chỉ mãi tàn sát dân Ấn, ít có thì
giờ nghĩ tới kiến trúc, và hầu hết những công trình còn lại đều là những
lăng tẩm họ cho xây cất từ hồi họ còn sống để rán quen cái thân phận có-
sinh-thì-có-tử như ai của họ. Một trong số những kiến trúc đẹp nhất còn lại
là lăng vua Shershah ở Sasseram, miền Bijaz; to lớn, nặng nề, lăng đó đánh
dấu giai đoạn cuối cùng của kiểu thức hùng tráng của người Maure [tức
Hồi ở Bắc Phi, Y Pha Nho…], khác xa cái kiểu thức chạm trổ tỉ mỉ như đồ
châu báu của thời các vua Mông Cổ.
Vua Akbar có tinh thần chiết trung, khuyến khích sự dung hoà kiến trúc
Hồi với kiến trúc Ấn, và các công trình mà các kiến trúc sư xây cất cho ông
dung hoà các phương pháp và các kiểu Ba Tư và Ấn Độ, thành một toàn
thể điều hoà, đẹp đẽ tượng trưng cho sự hoà đồng – không được lâu bền –
các tín ngưỡng Hồi và Ấn, đúng theo tinh thần của thứ tôn giáo tổng hợp
của Akbar. Công trình kiến trúc đầu tiên trong triều đại ông, tức cái lăng
ông bảo xây ở gần Delhi cho phụ vương Humayun, đã có một kiểu đặc biệt,
ít đường nét, ít trang hoàng, có cái vẻ thanh nhã trong các cung điện của
