liệt để xem Chúa cho bên nào được cái vinh dự khai hoá Ấn Độ… và bắt
người Ấn nộp thuế.
Công ty Đông Ấn
thành lập ở Londres năm 1600 để mua rẻ tại chỗ
những thổ sản của Ấn và các xứ lân cận đem về châu Âu bán thật đắt
.
Từ năm 1868, công ty tuyên bố tính “lập ở Ấn một đế quốc Anh mênh
mông, trường cửu trên những cơ sở vững vàng”. Họ tạo nhiều thương quán
ở Madras, Calcutta, Bombay, xây đắp thành luỹ, đưa quân đội tới, gây
chiến, hối lộ, tham nhũng, tóm lại là thi hành chức vụ của một chính quyền.
Clive thản nhiên nhận của các tiểu vương Ấn những lễ vật tới ba triệu rưỡi
quan, lại bắt họ nộp cống mỗi năm gần ba triệu quan nữa; bán cho Mir Jafar
chức Nabab (tổng đốc Hồi giáo) xứ Bengale với giá một trăm hai chục triệu
quan; xúi bẩy các thủ lãnh bản xứ kình địch lẫn nhau, lần lần chiếm đất đai
của họ mà sáp nhập vào Công ty; ông ta hút thuốc phiện, bị đưa ra Quốc
hội Anh xử [vì tội tham nhũng kinh khủng]; được trắng án [vì có nhiều
công lao với triều đình], sau cùng tự tử. Warren Hastings can đảm, có học
thức, khéo léo, buộc các tiểu vương Ấn nộp thuế hai chục triệu quan cho
vào quỹ Công ty; ông bảo nộp đủ thì sẽ không đòi gì thêm nữa, nhưng rồi
ông vẫn đòi thêm và những tiểu quốc không đủ sức nộp thì ông chiếm luôn;
ông đem quân chiếm tỉnh Oudh rồi bán lại tỉnh đó cho một rajah lấy năm
chục triệu quan; về cái thói tham tiền, vụ lợi thì kẻ thắng và kẻ bại chẳng ai
thua ai. Trong những miền công ty đã chiếm được, họ đánh thuế điền thổ
bằng nửa huê lợi, và vô số sắc thuế khác nữa, nặng è cổ ra, tới nổi hai phần
ba dân chúng chịu không nổi phải bỏ nhà bỏ cửa, dắt díu nhau đi nơi khác,
kẻ nào ở lại thì phải đợ con để có tiền nộp thuế. Macaulay viết: “Họ gây
những sản nghiệp đồ sộ ở Calcutta trong khi ba chục triệu dân Ấn xác xơ,
cùng khốn tột bực. Đành rằng dân Ấn đã quen sống dưới một chế độ bạo
tàn, nhưng chưa bao giờ chịu một chế độ, một chế độ bạo tàn như vậy”.
Khoảng 1857, chính sách tàn nhẫn đó của Công ty làm cho miền Đông Bắc
Ấn nghèo quá đổi, dân chúng không chịu nổi nửa, phất cờ khởi nghĩa [tức
cuộc khởi nghĩa của lính Cipaye]
. Chính quyền Anh can thiệp, dẹp
