cả mọi sinh vật.
VII. TỪ BIỆT ẤN ĐỘ
Không thể kết luận về lịch sử Ấn Độ như kết luận về lịch sử Ai Cập,
Babylone hoặc Assyrie được vì lịch sử Ấn Độ còn đương tiếp tục, nền văn
minh đó còn đương sáng tạo nữa. Về phương diện văn hóa, Ấn nhờ tiếp xúc
về tinh thần với phương Tây, đã nhận được một sinh lực mới và văn học
của Ấn ngày nay cũng phong phú, có một trình độ cao như bất kỳ nước nào
khác. Về phương diện tâm linh, xứ đó còn đương chống với thói mê tín, và
với một thần học mà địa vị còn mạnh quá, nhưng biết đâu chừng các chất a-
xít của khoa học hiện đại chẳng làm tiêu tan khá mau các thần linh thừa
thãi của họ? Về phương diện chính trị, một trăm năm vừa qua đã tặng cho
Ấn một sự thống nhất ít thấy trong lịch sử của họ: thống nhất một phần nhờ
một chính quyền ngoại quốc, một phần nhờ một ngoại ngữ
, nhưng thứ
nhất là nhờ toàn dân đều hoài bão chung một ước vọng: được tự do. Về
phương diện kinh tế, Ấn đương ra khỏi tình trạng trung cổ để bước vào
đường kĩ nghệ hiện đại: sức sản xuất và thương mại đương mỗi ngày mỗi
tiến bộ và trước cuối thế kỉ này chắc chắc là Ấn sẽ đứng vào hàng các
cường quốc trên thế giới.
Nền văn minh Ấn không trực tiếp phát minh ra nền văn minh phương Tây
chúng ta, như các nền văn minh Ai Cập và Tiểu Á [tức Babylonie,
Assyrie]; những nền văn minh này mới thực là đẻ ra văn minh phương Tây;
còn lịch sử Ấn Độ, Trung Hoa, Nhật Bản đã theo một trào lưu khác và bây
giờ mới bắt đầu hoà vào trào lưu sinh hoạt của phương Tây mà ảnh hưởng
tới chúng ta. Tuy nhiên, chúng ta phải nhận rằng mặc dầu có dãy núi
Himalaya ngăn cách, chúng ta cũng đã nhận được nhiều tặng phẩm quí báu
