như vậy mà sinh ra vạn vật, cho tới loài kiến. Thần đó tự biết: “Ta thực đã
tạo ra hết thảy vì vạn vật tự ta mà ra”. Do đó mà có muôn loài.
Đoạn đó chứa tất cả thuyết phiếm thần và thuyết luân hồi. Hoá công với
vạn vật chỉ là một, vạn vật và mọi hình thể sinh hoá chỉ là một hình thể này
do một hình thể trước kia chuyển qua, sở dĩ ta tưởng như hai chỉ vì đã có sự
thay đổi bề ngoài mà giác quan chúng ta không đủ nhận ra được cái bản thể
ở bên trong. Quan niệm đó mặc dầu đã được diễn ra trong các bộ
Upanishad, nhưng ở thời đại Veda, vẫn chưa thành tín ngưỡng của dân
chúng, dân tộc Ấn-Aryen cũng như dân tộc Aryen ở Ba Tư thời đó chưa tin
thuyết luân hồi mà chỉ mới tin rằng cá nhân bất diệt. Sau khi chết, linh hồn
hoặc bị trừng phạt chịu cảnh đoạ dày, hoặc sống trong cảnh hạnh phúc bất
tuyệt, được thần Varuna đưa tới một vực thẳm tối tăm tựa như địa ngục,
hoặc được thần Yama dắt lên trời nơi đó hưởng đủ những thú vui trên trần
một cách vĩnh viễn. Bộ Upanishad Katha có câu: “Con người chết đi như
cây lúa, rồi tái sinh như cây lúa”.
Theo chỗ chúng tôi biết ngày nay thì tôn giáo Veda thời nguyên thuỷ không
dựng đền, đúc tượng, mỗi khi cúng tế chỉ dựng một bàn thờ mới, như người
Ba Tư thời Zoroastre, và ngọn lửa linh thiêng bốc lên trời như dâng trời
những lễ vật của loài người. Ngày nay còn những di tích tỏ rằng thời đó có
tục giết người để tế thần như hầu hết mọi nền văn minh khác thời nguyên
thuỷ, nhưng di tích rất hiếm và không được chắc chắc lắm. Cũng như ở Ba
Tư, thỉnh thoảng người ta giết ngựa tế thần. Một tục kì lạ nhất là tục
Ashvamedha: hình như người ta tin rằng sau khi giết một con ngựa để tế
thần thì con ngựa đó thành một linh vật và hoàng hậu kết hợp với nó. Đồ
cúng thường dùng nhất là nước soma mà người ta rảy trong khi tế, và bơ
nước mà người ta đổ lên ngọn lửa. Gần trọn buổi cúng tế, người ta đọc toàn
thần chú, nếu cúng tế đúng phép thì dù ăn ở bất nhân, lời cầu nguyện của
mình cũng được chứng giám. Nghi thức tế lễ mỗi ngày mỗi thêm rắc rối,
các thầy cúng bắt tín đồ phải đóng một số tiền rất lớn, và nếu không chịu
đóng trước thì họ không chịu đọc thần chú, họ muốn ăn chắc và muốn được
