xen với mấy cơn đại hạn kéo dài làm cho vật giá tăng vọt lên, không ai
đoán trước được. Đói rét vì đời sống đắt đỏ, dân chúng la ó, đòi trở lại thời
sung sướng dưới chế độ cũ, và luột sống kẻ nào đã bày đặt ra chế độ mới.
Bọn kinh doanh phàn nàn rằng triều đình can thiệp vào mọi công việc làm
ăn, họ không còn sáng kiến gì cả, không còn ganh đua được nữa, mà thuế
má nặng quá, họ không dám tiếp tục làm ăn. Lại thêm bọn cung phi được
sủng ái, lấn át các đại thần, mà khi Võ Đế băng rồi, nạn tham nhũng lan
tràn khắp nước. Đồng thời bọn làm bạc giả đúc được những đồng tiền y hệt
tiền của quốc gia, khiến triều đình phải thu hồi thứ tiền này về. Sự bóc lột
kẻ nghèo yếu bắt đầu trở lại, trên những căn bản khác, và trong một thế kỉ,
những cải cách của Võ Đế bị chê bai hoặc bị mọi người đồng tình quên đi.
Tới đầu kỉ nguyên Tây lịch – tám mươi bốn năm sau khi Võ Đế mất – một
nhà cải cách nữa lên cầm quyền, mới đầu tự xưng là thiếu phó sau xưng đế
. Vương Mãng đúng là bậc quân tử
Trung Hoa. Ông giàu có mà
sống giản dị, có thể nói là đạm bạc nữa, có tiền thì phân phát cho bạn bè và
người nghèo. Mặc dầu công việc ngập tới cổ, vì phải tổ chức lại chính trị và
kinh tế trong nước, ông vẫn có thì giờ không những che chở cho các văn
nhân, học giả mà còn tự trao dồi thêm kiến thức thành một nhà bác học
hoàn toàn nữa. Khi lên cầm quyền, ông lựa những người phụ tá không phải
trong giới chính trị gia nhà nghề mà trong giới văn sĩ và triết gia; kẻ thù
ông cho rằng vì vậy mà ông thất bại, còn người yêu ông thì lại bảo chính
nhờ vậy mà ông thành công.
Xúc động vì chế độ nô lệ phát triển mạnh trong các trang trại lớn, mới lên
ngôi, ông đã quốc hữu hoá ngay ruộng đất [gọi là vương điền], như vậy
đồng thời vừa diệt chế độ nông nô, vừa diệt các tài sản lớn. Ông chia đất
thành những lô đều nhau [theo phép tỉnh điền] phân phát cho nông dân, và
cấm sự mua bán điền thổ để kẻ giàu không lập lại được những điền sản lớn.
Ông duy trì sự độc quyền của quốc gia về việc bán muối, bán sắt; lại quốc
hữu hoá các mỏ, kiểm soát sự bán rượu. Noi gương Võ Đế, ông rán che chở
nông dân và người tiêu thụ, bằng cách định giá các hàng hoá. Quốc gia cho
