Will Durant
Lịch Sử Văn Minh Trung Hoa
Dịch giả: Nguyễn Hiến Lê
PHẦN II - (3)
VII. VĂN XUÔI
Văn thơ Trung Quốc nhiều vô số kể - Lịch sử tiểu thuyết – Sử kí – Tư Mã
Thiên – Các nhà viết tuỳ bút và tiểu luận – Hàn Dũ và Phật cốt
Đường thi chỉ là một phần của thơ Trung Hoa mà toàn thể thơ Trung Hoa
chỉ là một phần nhỏ của văn học Trung Hoa. Chúng ta khó mà định được
thời đại, đánh giá được sự quan trọng của văn học đó, khó mà có một ý
niệm về sự phổ biến của nó trong dân chúng. Thời xưa người Trung Hoa
không biết tới tác quyền, ai in lại cũng được, mà in lại dễ dàng, rẻ tiền,
thành thử trước khi quan niệm của phương Tây xâm nhập Trung Quốc, giá
sách rất rẻ, chỉ mười lăm quan Pháp là mua được một bộ hai chục cuốn
Bách Khoa toàn thư mới, và trọn bộ tứ thư ngũ kinh chỉ bán ba chục quan.
Nhận định cho đúng giá trị văn thơ Trung Quốc là một điều rất khó vì
người Trung Hoa coi trọng hình thức hơn nội dung, mà chính cái hình thức
đó lại không thể nào dịch ra được. Người Trung Hoa cho rằng văn học của
họ nhất thế giới, chỉ kém có văn học Hi Lạp, mà họ nhường Hi Lạp như
vậy chỉ là để tỏ rằng họ nhã nhặn thôi. Chúng ta hiểu được lòng tự phụ đó
của họ.
Các nhà văn phương Tây chúng ta cho viết tiểu thuyết là cách chắc chắn
nhất để nổi danh; còn người Trung Hoa thì lại cho tiểu thuyết không phải là
văn chương. Trước khi người Mông Cổ đưa tiểu thuyết vào Trung Hoa thì
người Trung Hoa cơ hồ như không có tiểu thuyết; mà ngay bây giờ nữa
