Will Durant
Lịch Sử Văn Minh Trung Hoa
Dịch giả: Nguyễn Hiến Lê
CHƯƠNG III
THỜI ĐẠI CÁC NGHỆ SĨ
I. VĂN NGHỆ PHỤC HƯNG: ĐỜI TỐNG
1. Chế độ xã hội của Vương An Thạch
Đời Tống – Một vị tể tướng có tư tưởng xã hội – Cách trừ nạn thất nghiệp
– Chế độ kĩ nghệ - Định lương bổng và giá cả - Quốc hữu hoá thương mại
– Quốc gia bảo hiểm cho thất nghiệp, nghèo đói, già nua – Thi tuyển quan
lại – Vương An Thạch thất bại
Sau loạn An Lộc Sơn, nhà Đường không làm sao ngóc đầu lên được nữa.
Các ông vua nối ngôi Minh Hoàng không lập lại nổi uy quyền trong đế
quốc và sau một thế kỉ suy nhược, nhà Đường chấm dứt. Trong năm mươi
ba năm (907-960), năm triều đại khác kế tiếp nhưng đều yếu và ngắn ngủi
[trong sử gọi là đời Ngũ Đại: Hậu Lương, Hậu Đường, Hậu Tấn, Hậu Hán,
Hậu Chu]. Trong trường hợp như vậy luôn luôn phải có một bàn tay mạnh
và tàn nhẫn mới lập lại được trật tự. Một quân nhân
xuất hiện trong
cảnh hỗn loạn, dựng lên nhà Tống và lên ngôi, tức Tống Thái Tổ. Người ta
tái lập triều đình và các chức tước, mở lại các kì thi để tuyển quan lại và
một vị cố vấn cho Hoàng Đế rán giải quyết các vấn đề xã hội, thành lập
một chế độ gần như chế độ xã hội để triều đình kiểm soát đời sống kinh tế
trong nước.
